XIV asr o’rtalarida Movarounnahrdagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat.
XIV asr o’rtalarida Movarounnahrdagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat. XIV asr o’rtalarida Chingizxon egallab olgan yerlar uning merosxo’rlari qo’l ostida bo’lsa ham, bu yerlar mayda bo’laklarga bo’linib ketib, ularda toju taxt, hokimiyat uchun o’zaro nizolar kuchayib ketgan edi. 1348 yilga kelib Sharqiy Turkiston yerlarida Mo’g’uliston feodal davlati tashkil topdi, uning xoni etib Chig’atoy avlodidan Tug’luq Temur ko’tarildi. Tug’luq Temur dastlabki davrlardanoq o’z yerlarini kengaytirish maqsadida Movarounnahr yerlariga bir necha harbiy harakatlar uyushtirdi. Mana shunday ichki o’zaro urushlar avj olib, ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy inqiroz kuchayib borgan davrda tarix maydoniga Mo’g’ul bosqinchilariga qarshi kurashda nom chiqargan buyuk sohibqiron, mohir sarkarda Amir Temur kirib keldi.
Amir Temur Shahrisabz yaqinidagi Xo’ja Ilg’or qishloqida Barlos beklaridan Muhammad TaraQay oilasida 1336 yil 8 aprelda dunyoga kelgan. Uning amakisi Hoji Barlos Kesh shahrining hokimi edi. Temur yoshligidanoq harbiy mahoratga ega shaxs bo’lib, u o’z atrofiga barlos urug’idan chiqqan yosh jangchilarni to’plagan edi. 1360-1361 yillarda Tug’luq Temur hech qanday qarshiliksiz Movarounnahr yerlariga bostirib kirganida Hoji Barlos Xurosonga qochadi. Vatanparvarlik, milliy g’urur va iftixor hissiyoti kuchli bo’lgan yosh Temur esa amakisi hokimlik qilib turgan yerlarini dushman qo’liga bermaslik uchun Tug’luq Temur xizmatiga kiradi va tez orada uning ishonchini oqlab, Kesh viloyati yerlariga hokimlik qilish uchun yorliq oladi.
Amir Temurning bu ishi Movarounnahrda siyosiy tarqoqlik, o’zaro kurashlar va boshboshdoqlik hukm surgan davrdagi birdan-bir to’g’ri yo’l edi. Chunki Movarounnahr amirlarining Tug’luq Temurga qarshi bosh ko’tarib chiqishi Mo’g’ul bosqinchilarining Movarounnahr yerlarini yana bir bor vayron etishiga olib kelishi muqarrar edi. XIV asr o’rtalarida Movarounnahrdagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat
Tug’luq Temur 1361 yilda Movarounnahr yerlarini boshqarishni tajribasiz o’g’li Ilyosxo’jaga topshiradi. Lekin Temur Ilyosxo’jaga xizmat qilishdan bosh tortib, o’sha vaqtda Balx hokimi bo’lib turgan Amir QozoQonning nabirasi Amir Husayn bilan ittifoq tuzadi. Temur o’z hokimiyatini mustahkamlash maqsadida Mo’g’ullarga qarshi kurash boshlaydi. Mahalliy hokimiyat uchun bo’lgan janglarning birida, aniqrog’i Seyistonda turkmanlarga qarshi bo’lgan janglarda o’ng qo’li va o’ng oyog’idan yaralanib bir umrga oqsoq bo’lib qoladi. XIV asr o’rtalarida Movarounnahrdagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat.
1363 yilda Tug’luq Temurning vafoti Movarounnahr uchun bo’lgan kurashlarni kuchaytirib yuboradi. Lekin Mo’g’ul bosqinchilari osonlikcha Movarounnahr yerlarini bermasliklari ma’lum edi. Shu munosabat bilan Amir Temur va Tug’luq Temur vafotidan so’ng Movarounnahrdan haydalgan Amir Husaynning birlashgan qo’shinlari 1365 yilda Ilyosxo’ja qo’shinlariga qarshi ittifoqlikda kurash boshlaydilar. Toshkent va Chinoz oraliQida bo’lgan mashhur «loy jangi» ittifoqchilar o’rtasidagi kelishmovchilik tufayli mag’lubiyat bilan tugaydi. Ushbu voqealardan so’ng Amir Husayn va Amir Temur o’rtasida dastlabki ixtilof boshlanadi. «Loy jangi»da g’alabaga erishgan Ilyosxo’ja uchun Movarounnahrga keng yo’l ochilgan edi.
U katta qo’shinlar bilan Samarqandga yurish boshlaydi. Bu paytda Samarqanddagi Mavlonzoda va Abu Bakr Qalaviy boshliq sarbadorlar Ilyosxo’jaga qarshi chiqadilar. Mahalliy aholining vatanparvarlik namunalarini ko’rsatib qarshilik qilganliklari tufayli Samarqandni bir oz qamal qilib turgan Mo’g’ul qo’shinlari Movarounnahrni butunlay tark etishga majbur bo’ladilar. XIV asr o’rtalarida Movarounnahrdagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat
Movarounnahrda Mo’g’ullar ustidan qozonilgan G’alaba haqida xabar eshitgach, Amir Temur va Amir Husayn Movarounnahrga yo’l olib Samarqand yaqinidagi Konigil degan joyda sarbadorlarning rahbarlari bilan uchrashadilar. Bu uchrashuvda o’zaro kelishmovchilik kelib chiqib, sarbadorlarning rahbarlari hiyla yo’li bilan o’ldiriladi. Movarounnahrda Samarqand taxtini Amir Husayn egallab, uning hukmronligi tiklanadi. Shu vaqtdan boshlab Amir Husayn va Amir Temur o’rtasidagi munosabatlar yanada keskinlashib ketadi.
Bu vaqtga kelib butun Movarounnahr yerlarida o’zaro urushlardan so’ng ijtimoiy-iqtisodiy ahvol og’irlashib ketgan edi. Mana shunday bir vaqtda, mamlakatda o’zaro urushlarga barham beradigan markazlashgan davlat tizimini barpo etish nihoyatda zarur edi. Buni birinchi bo’lib anglagan Amir Temur Amir Husaynga qarshi zimdan kurash olib borib 1370 yilda Movarounnahr taxtini egallashga muvaffaq bo’ladi.
