Sportda qo`llaniladigan qayta tiklash vositalari.
Sportda qo`llaniladigan qayta tiklash vositalari. Qayta tiklash jarayonlarini tezda tiklash maqsadida katta yuklanishlar va musobaqalar davomida ovqatlanish kaloriyasini o`ylab chiqarilgan normativlarga nisbatan 5-10%, suyuklikni esa 0,5-1 litrdan oshirish lozim. Tiklanish davrida ozuqa bilan oqsil moddalarini ist`emol qilinishiga katta ahamiyat beriladi. Ozuqani oksil tarkibini 50-60 % go`sht, baliq, jigar, so`zma, sut tashkil qiladilar.
Oqsil moddalar tarkibiga kiruvchi aminokislotalar., glyutamin (sutki bug’doyni oqsillari) lipoproteinlar (sut, jigar, mol go`shtli oqsil moddalarni va xolin )mol jigarida, tilda, tuxum sarig’ida, no`xatda qayta tiklanishi ta`minlanadi. Sportchilar va sport ustozlari har xil jismoniy yukla-nishga taalluqli energiyasini mos kelishini aniqlashi mumkin.
Yog’ va uglevodlar – tiklash jarayonlarida katta rol’ o`ynaydilar. Yog’ maxsulotlari 20-25% dan oshmasligi lozim va uglevodlarni miqdorini oshirish lozim. Jigar va mushaklarda glikogen zapaslarini oshirishda yuklanishlardan 24-28 soat o`tgandan keyin sportchilarni ozuqa tarkibini uglevodlar bilan boyitilishi lozim. Bular bir sutkali kaloriyasini 60% tashkil etishi kerak. Qayta tiklash davrida uglevodlar tarkibi: 64% kraxmal va 36% oddiy qandlardan iborat bo`lishi kerak.
Tiklanishni ta`minlashda onson engil suriluvchi uglevodlar (Masalan asal), ho`l mevalar va sabzavotlar katta yuklanishlar davrida bir sutkali ratsionini 15-20% tashkil qilishlari lozim.
Tiklanish jarayonlarini – kal’tsiy, fosfor, natriy, magniy, temirga boy meneral moddalar tezlashtiradi. Bu modda-lar mushaklar, bosh miya, miokardda almashinuv jarayonlarini boshqarishi, fermentlarni va vitaminlarni organizmda o`zlash-tirilishi, kislorodni tashuvchi xususiyatlarini, suyak to`qima-larini mustahkamlanishida katta rol’ o`ynaydi.
Issiq sharoitda mashq davomida ko`p terlash natijasida tiklanish davrida ozuqa ratsionida osh tuzini miqdorini sutka davomida 5-7 g ko`paytirish mumkin, mushaklarni tirishishida sportchilarga maxsus tuzli tabletkalarni berish kerak.
Tiklanish davrining boshlanishida organizmda ishqorlik moddalar mineral suvlar, ho`l mevalar va sabzavotlar bilan ta`minlash kerak. Ichaklarni faoliyatini yaxshilashda qatiq, kefir va apel’sinlarni ovqatlanish rejimiga kiritish lozim.
Kun davomida 3-4 marta ovqatlanish tavsiya etiladi (mashg’ulotlar va musobaqalardan 1,5-2 soat o`tgandan keyin). Tiklash muammolarida vitaminlar alohida o`rin egallaydi. Katta yuklanishlarda vitaminlar etishmovchiligi yuzaga kelishi mumkin. Zamonaviy sportda kompleksli vitaminli preparatlar qo`lla-niladi. Shular qatorida kompleksli preparatlar (uglevodlar meniral tuzlar mikroelementlar va vitaminlar yig’indisi yoki oqsil moddalarni yig’indisi) keng qo`llaniladi.
Mushaklarni energetik potentsialini oshirishga olib keluvchi ovqatlalanish energogen dieta deb nom olgan (ugle-vodlar, oqsil va yog’ moddalarni kompozitsiyasini o`zgartirish).
Mushaklarda glikogenni miqdori qanchalik ko`p bo`lsa, jismoniy yuklanish shuncha katta samarali bajariladi. Masalan, oddiy aralash dietada (KMU) veloergometrda MPKning 75% tashkil qilingan jadallikda mashq 114 daq davomida, uglevod dieta – 167 daq, oqsil-yog’ dietada atigi 57 daqiqa davomida to`xtovsiz mashq birinchi hodisada glikogenni miqdori 1,75 g/100 g mushakni og’irligiga teng, ikkinchisida – 3,51 /100 g uchinchisida esa atigi 0,63 g/100 g ekanligini aniqlashgan. Sportda qo`llaniladigan qayta tiklash vositalari.
Mushaklarda kislarodning tarkibi qancha kam bo`lsa, shuncha uzun masofaga yugurish tezligi past bo`ladi. energogen dieta nafaqat sportchilarni ish qobilyatini oshirishda, shu bilan sportchilarni mashg’ulotlar va musobaqalarni samaradorligini ta`minlashda ham qo`llaniladi.
