Iqlim va akklimatizatsiya.
Iqlim va akklimatizatsiya. Iqlim deb joyning geografik kengligi, rel’efi, dengiz satxidan balandligi, namlik va o`simliklarining bor yo`qligiga aloqador bo`lgan qo`p yillik ob-havo rejimiga aytiladi.
Iqlim shart-sharoitlarining odam organizmiga ta`siri fiziologik funktsiyalarning mavsum sari o`zgarib turishi va bir iqlimiy tumandan boshqasiga o`tilganida o`zgarishlar ro`y berishi bilan namoyon bo`ladi.
Asosiy iqlim omili yoki mazkur joy ob-havosiga xarakterli bo`lgan bir qancha omillarning birgalikda organizmga qanday ta`sir ko`rsatishini o`rnaish yo`li bilan turli iqlim zonalarining fiziologik xarakteristikasi tuziladi. Chunonchi sovuq fasl uchun sovqatish omili xarakterlidir.
Iqlimning mavsumiy xususiyatlari aholining turmush sanitariya sharoitlari hamda kasallanishiga ta`sir ko`rsatadi. Qanday bo`lmasin biror iqlim va yil faslidagi meteorologik omillarning bir qancha kasalliklarning o`tishiga, ularning og’ir-engilligiga va o`lim xollariga ta`sir qilishi aniqlangan.
Ma`lumki, iqlim shart-sharoitlari aholining infektsion kasalliklar bilan og’rishiga ham kattagina ta`sir ko`rsatadi. Infektsion kasalliklarning qo`zg’atuvchilari va yuqtiruvchilariga aloqador biologik vaziyat iqlim shartsharoitlariga ko`p jixatdan bog’liq bo`ladi.
Ba`zi joylar (tog’li va tog’ oldi zonalari)ning iqlim shart-sharoitlari odam organizmiga yaxshi ta`sir ko`rsatadi: moddalar almashinuvi kuchayadi, yurak-qon tomirlar sistemasi va nafas organlarining funktsiyasi yaxshilanadi, qon tarkibi yaxshiladai.
Davolash va sog’lomlashtirish maqsadlarida tashqi muxitning meteorologik shart-sharoitlari va iqlim xususiyatlaridan keng foydalaniladi. Respublikamizda iqlim omillarining odamlar salomatligiga ko`rsatadigan sal’biy ta`sirini imkoni boricha kamaytirish va ijobiy ta`siridan to`la-to`kis foydalanishga qaratilgan profilaktik chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Aholi yashaydigan joylarni planlashtirish, turar joylar, jamoat, sanoat, bino va inshootlari loyihalarini ko`rib chiqish, ovqatlanish ratsionlarini ishlab chiqish, kasalliklarni oldini olish yuzasidan profilaktik chora-tadbirlarni amalga oshirishga taalluqli gigiena masalalarini xal qilishda iqlim shart-sharoitlari xisobga olinadi.
Mikroiqlim deganda cheklangan bo`shliqda sun`iy yo`l bilan yuzaga keltirilgan yoki tabiiy xususiyatlarga ko`ra qaror topgan iqlim shart-sharoitlari tushuniladi. Sun`iy yo`l bilan yaratilgan mikroiqlimga aholi punktlarining, berk binolar, kiyim bosh ostidagi bo`shliq mikroiqlimlari misol bo`la oladi. Tabiiy xususiyatlarga ko`ra qaror topgan mikroiqlimga atmosferaning erga yaqin qatlamidagi, o`rmon yoqasidagi yalanglik, tog’ daralaridagi mikroiqlimlar misol bo`ladi.
Mikroiqlim odam organizmiga xar xil ta`sir ko`rsatadi. Chunonchi, shaxarlarda odamlarning salomatligi uchun noqulay bo`lgan bir qancha ta`surotlar mavjud: yilning issiq paytlarida g’ishtli binolar va asfal’t yotqizilgan ko`chalar oftobda qizib, qo`shimcha issiqlik manbai bo`lib qoladi; shaxarlarda havoning tutun bilan ifloslanishi natijasida quyosh radiatsiyasi intensivligi susayadi va biologik jixatdan muhim bo`lgan ul’trabinafsha nurlar keskin kamayib ketadi.
Mana shuning uchun ham qurilish ustidan olib boriladigan profilaktik sanitariya nazorati joy rel’efidan to`g’ri foydalanish, shaxar teritoriyasida daraxtzorlarni barpo etish, ko`chalarni to`g’ri o`tkazish, ularni tabiiy yorug’lik bilan yoritish va shomollatib turish masalalari, ko`chalarga yotqizish uchun tegishli materiallarni tanlash va boshqa masalalar aholi punkti mikroiqlimini yaxshilash maqsadida gigienik jixatdan ayniqsa muxim axamiyatga egadir.
Odamga eng qulay shart-sharoitlarni yaratib berish va uni noqulay iqlim ta`sirlaridan saqlash uchun bir qancha xollarda mikroiqlim sun`iy yo`l bilan yaratiladi.
Iqlimga moslashish (akklimatizatsiya) – odam organizmining yangi iqlim sharoitiga ko`nikish qobiliyati – akklimatizatsiya deyiladi. Akklimatizatsiya muammosi xar-xil sharoitlari bilan farq qiladigan yangi qator tumanlarning o`zlashtirilishi tufayli dolzarb ahamiyatga ega bo`lib qoladi. Bu mamlakatning xarxil viloyatlarida, chet-ellarda musobaqa o`tkazuvchi sportsmenlar uchun ham zarur.
Akklimatizatsiya murakkab ijtimoiy-biologik jarayon bo`lib, o`zgarib qolgan iqlim sharoitlarida odamning kayf-ruxiyatini yaxshilaydigan va ish qobilyatini oshiradigan moslashish reaktsiyalarining vujudga kelishi bilan cheklanmaydi. Iqlimga moslashish degan tushunchaga, avvalo, tashqi muxitni faol ravishda o`zgartirish odam uchun yangi iqlim sharoitlarida tashqi muxitning noqulay ta`sirlarini susaytira oladigan yoki bartaraf eta oladigan mexnat va turmush shart-sharoitlarini yaratish kiradi.
Odamlar o`zlari uchun yangi iqlim sharoitlariga ko`chib o`tganlarida psixologik omilning ahamiyati borligini xisobga olib, ularning maishiy va madaniy talablarini qondirishga aloxidae`tibor bermoq zarur.
