Adabiyot va madaniyatshunoslik o‘rtasidagi bog‘liqlik.
Adabiyot va madaniyatshunoslik o‘rtasidagi bog‘liqlik. Jonatan Kaller adabiyot va madaniyatshunoslik hamda ular o‘rtasidagi bog‘liqlik haqida quyidagicha fikr yuritadi: Fransuz professorlarining tamaki Amerikaliklarning hayollariga o‘rnashib olgan semizlik haqida kitoblar yozishlari; Shekspir izdoshlarining ikki jinslikni tahlil qilishlari; Realizm mutaxassilarining serial qotillari ustida ishlari. O‘zi nima ro‘y bermoqda? Bu yerda sodir bo‘layotgan hodisa “madaniyatshunoslik” bo‘lib, 1990-yillarning gumanitar fanlaridagi asosiy faoliyatdir. Ba’zi adabiyot professorlarining adabiyotshunoslikdan umuman voz kechib, Miltondan Madonnaga, Shekspirdan teleseriallarga yuzlanganliklarining ehtimoli bo‘lgan. Bu adabiyot nazariyasiga qanday bog‘liq bo‘lishi mumkin?
Nazariya adabiy ishlar ta’limini ulkan darajada boyitib tetiklashtirdi, ammo 1- bo‘limda aytganimdek, bu nazariya adabiyot nazariyasi emas. Agar siz “nazariya” nimaning nazariyasi ekanligini aytishingizga to‘g‘ri kelganda, javob “amaliyotni izohlovchi”degan javob bo‘lar edi, malakaning mahsuloti va tasviri va gumanitar fanlarning tuzilishi, qisqacha aytganda bu keng ma’nodagi madaniyatga o‘xshaydi. Madaniyatshunoslik yo‘nalishi rivojlanganligiga qaramasdan, shunchalik yolg‘on tartibli xususiyatga kelganki, u xuddi “nazariya”dek izohlanishi qiyin bo‘lib qolganligi odamni ajablantiradi. Shuni aytish mumkinki, bu tushunchalar bir-biridan ajralmas; “Nazariya” – bu nazariya, madaniyatshunoslik-bu malaka. Madaniyatshunoslik – bu biz qisqacha aytganda “nazariya”ning amaliyotda bajarilishidir. Ba’zi madaniyatshunos amaliyotchilar “yuqori nazariya”ga norozilik bildirishadi, Lekin bu faqatgina ularning nazariy izlanuvlar oldidagi poyoni yo‘q va qiyin bo‘lgan qo‘rquvlariga javobgarlik olmaslik istaklarini ko‘rsatadi xolos.
Madaniyatshunoslini o‘rganish, o‘ziga xoslik, tasvir va tartib ustida olib boriladigan nazariy muzokaralarga kuchli bog‘liqdir.
Ammo adabiyotshunoslik va madaniyatshunoslik o‘rtasida qanday bog‘liqlik bor? Keng tushunchada, madaniyatshunoslik loyihasi bu asosan hozirgi zamonda madaniyat vazifasini tushunishdadir: “madaniy” mahsulotlarning qanday ishlashi, bu turli tuman dunyo va aralash jamiyatlarda, davlat hokimiyati, axborot industriyasi va chet el korporotsiyalarida “madaniy” o‘ziga xosliklar qanday barpo etilgan va joylashtirilganligini tushunishdadir. Umuman olganda, adabiyotning madaniyatning bir sohasi sifatida o‘rganilishi, madaniyatshunoslik adabiyotshunoslikni o‘ziga qamrab olishini bildiradi.
Lekin bu qanday xarakterga ega? Bu yerda aytishga gap bor. Madaniyatshunoslikni o‘rganish, uning doirasida adabiyotshunoslik qo‘shimcha ma’no va nazar egallaydigan, shunchalik katta loyiha hisoblanadimi? Yoki madaniyatshunoslik adabiyotshunoslikni yutib adabiyotni barbod etadimi?
Bu muammoni tushunish uchun orqaga qaytib, madaniyatshunoslik rivojlanish tarixiga qarashimizga to‘g‘ri keladi.
