Vrach-pedagog nazoratining ahamiyati, vazifalari va o`ziga xosligi.
Vrach-pedagog nazoratining ahamiyati, vazifalari va o`ziga xosligi. Vrach-pedagog nazorati – bu o`quv trenerovka jarayonini mukammallashtirish maqsadida vrach va pedagogning (jismoniy tarbiya o`qituvchisi yoki trenerning) hamkorlikdagi ishidan iboratdir. Sportda vrachpedagog nazorati pedagogik, medik va psixologik kompleks tekshirishlarni o`z ichiga oladi.
Vrach-pedagog nazoratini amalga oshirish trener va o`qituvchilarga shug’ullanuvchilarda sodir bo`layotgan zo`riqish va o`ta zo`riqish xolatlarini aniqlab olishga va bu jarayonni oldini olishga yordam beradi.
O`qituvchi (yoki trener) va vrach hamkorlikda ish olib borar ekan, ko`pchilik mashg’ulotlarda vrach ishtirok eta olmasligi mumkin, shuning uchun har bir trener (o`qituvchi) meditsinada ishlatiladigan tekshirish metodlari to`g’risida ma`lumotga ega bo`lishi shart.
Vrach-pedagog nazoratining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
- Berilayotgan og’irliklarni shug’ullanayotgan sportchini jismoniy rivojlanishga mosligini o`rganish;
- Shug’ullanuvchini sog’liq holatini va organizmini funktsional darajasini tayyorgarligini xar-xil davrlarga mosligini aniqlash;
- O`quv-trenerovka jarayonini rejalashtirish va individuallash-tirishda qo`llanilayotgan vosita va trenerovka tizimi sportchini vazifa va (maqsad) imkoniyatiga mosligini baholash;
- Katta og’irliklardagi jismoniy mashqlardan so`ng orgazmni baholash va medik, pedagogik-psixologik rivojlantiruvchi vositalarni tanlash;
- O`quv trenerovka mashg’ulotlarini shart-sharoiti va tashqillanishini baholash.
Tekshirishning fizik metodlari (anamnez, antropometriya) Vrach-pedagog hamkorlikdagi ishlari natijasida vrach kabinetida belgilangan fizikaviy tibbiy tekshirish metodlaridan foydalangan xolda sportchilarning faol faoliyati davrida aniqlay olinmagan yashirin kasallik turlari aniqlanadi.
Umuman tibbiyotdagi tekshirish metodlari tekshirilayotgan shaxsni tekshiruvchi tomonidan bevosita va bilvosita tekshirishiga qarab 2 guruxga bo`linadi: birinchi tekshiruvchi yoki boshqa tekshiruvchi tekshirishda ishtirok eta olmasa va tashxis qo`yishda kasal odamni bergan ma`lumotlaridan foydalansa, bu sub`ektiv tekshirish metodi deyiladi. Bordiyu ular bevosita ishtirok etishsa, bunday tekshirish metodini ob`ektiv tekshirish metodi deyiladi. Anamnez yoki so`rash metodi meditsinada yoki jumladan, sport meditsinasida ham keng qo`llaniladigan tekshirish metodlaridan biri bo`lib, bu sub`ektiv tekshirish metodiga kiradi.
Ob`ektiv tekshirish usullariga ko`zdan kechirish yoki umumiy ko`rik o`tkazish, paypaslab ko`rish, to`qillatib va eshitib ko`rish usullari kiradi. Bundan tashqari bu ob`ektiv tekshirish usuliga har bir organlar sistemasini tekshirishda qo`llanilayotgan tekshirish usullari va laboratoriya tekshirish usullari ham kiradi.
Bemorni kasalini aniqlashda anamnez yoki so`rab surishtirish usuli keng qo`llaniladi. So`rab surishtirish usuli pasport malumotlariga asoslangan bo`lib, xayot anamnezi, sport anamnezi va kasalik anamnezi turlariga bo`linadi. Bularning har birida o`z turlariga xos bo`lgan savol va ularga olinadigan javoblar mavjuddir. Shu javoblarga asoslangan xolda tegishli tashxis qo`yishda aniq bir fikrga kelinadi va tekshiruvchiga yo`llanma beriladi.
Jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanuvchilarning jismoniy rivojlanishini baholashda antropometrik tekshirish usulidan foydalaniladi. Antropometrik tekshirish usuliga quyidagilar:
- o`lchov ko`rsatkichlariga qarab (somotometrik) baholash (vazni, bo`y uzunligi, ko`krak qafasini kengligi va hokazolar);
- fiziologik ko`rsatkichlarga qarab (fiziometrik) baholash (o`pkaning hayotiy sig’imi, qo`l va bel mushaklarining kuchi, yurak, qon tomir ko`rsatkichlari va hokazolar);
- tashqi ko`rinishga qarab (somatoskopik) baholash (organizmning tashqi ko`rinishini belgilovchi umurtqa pog’onasining rivojlanishi, va qatlamining miqdori, tovonning ko`rinishi, jinsiy rivojlanish belgilari va boshqalar) kiradi.
Tana og’irligini o`lchashda tibbiy tarozidan foydalaniladi. Bo`y uzunligi yog’ochdan yasalgan bo`y o`lchagich yoki metalldan yasalgan antropometr yordamida aniqlanadi. Ko`krak qafasini aylanasini aniqlash uchun latta metrdan foydalaniladi. Fiziologik ko`rsatkichlarni tekshirishdagi usullar yordamida ba`zi a`zo va turlarning faoliyati aniqlanadi. Bularga o`pkaning hayotiy sig’imi (spirometriya), qo`l mushaklarining kuchini aniqlash kiradi. O`pkaning tiriklik sig’imi suvli hamda xavoli spirometrda aniqlanadi. Qo`l mushaklar kuchini aniqlashda qo`l dinamometri yordamida aniqlanadi. Bel mushaklarini kuchini aniqlashda gavda dinamometridan foydalaniladi.
Jismoniy rivojlanishga baho berishda o`lchov asboblarini qo`llash bilan birgalikda tashqi ko`rinishga ham ahamiyat berish zarur. Qator belgilar (skeletni, mushaklarning rivojlanishi, yog’ qatlami va xokazolar) 3 darajada baholanadi. 1 raqam bilan past darajali, 2 raqam o`rtacha, 3 raqam esa yuqori darajali rivojlanishni belgilaydi.
