Shifobaxsh jismoniy tarbiyaning vositalari. Shifobaxsh jismoniy tarbiya vositalariga quyidagilar kiradi:
1.Jismoniy mashqlar
2.Tabiatning tabiiy omillari
3.Shifobaxsh massaj
4.Mehnat bilan davolash
Jismoniy mashqlar
Jismoniy mashqlar ShJTning asosiy vositasi bo`lib hisoblanadi.
Jismoniy mashqlar quyidagilarga bo`linadi:
1.Gimnastik mashqlar
2.Amaliy sport mashqlari
3.O`yinlar
Gimnastik mashqlar jismoniy mashqlarning asosini tashkil etadi.
Gimnastik mashqlar o`z navbatida bo`linadi: A.Nafas mashqlariga:
a)statik yoki turg’un nafas mashqlari
-ko`krak nafas mashqlari
-diafragmal yoki qorin orqali nafas mashqlari
-to`liq yoki aralash nafas mashqlari -lokal yoki mahalliy nafas mashqlari b)dinamik nafas mashqlari -fiziologik nafas mashqlari
-Strel’nikova bo`yicha paradoksal nafas mashqlari – o`pkaning ventilyatsiyasini oshirish va drenajini yaxshilash uchun beriladi, qo`l va oyoqlar bilan birgalikda harakat qilinib, asosiy e`tibor nafas olishga qaratiladi.
v)maxsus nafas mashqlari
-ritmik yurish – bunda nafas olish yurishga moslashtiriladi, ya`ni 1-nafas olinadi, 2-nafas chiqariladi.
-tovushli nafas mashqlari – tovushli nafas mashqlarini bajarish maqsadida unli va undosh harflardan foydalaniladi. Bu mashqlar o`pka ventilyatsiyasini oshirish maqsadida qo`llaniladi, masalan: nafas olib, nafas chiqarishda unli harflardan foydalaniladi. SHuningdek nafas yo`lla-ridan balg’amni haydash maqsadida nafas chiqarishda undosh harflarni aytish bilan amalga oshiriladi. Shifobaxsh jismoniy tarbiyaning vositalari.
-drenajlovchi nafas mashqlari – asosiy e`tibor drenajlovchi dastlab-ki holatlarga qaratiladi, ya`ni unga talab shuki, patologik o`chog’ bronxlar bifurkatsiyasidan, tananing bosh qismidan yuqori turishi kerak. Quyidagi dastlabki holatlar qo`llaniladi:
- sog’ yon boshda yotgan;
- tizza-tirsak;
- v) qorinda yotib, boshi pastga tushurilgan;
- g) qorinda yotib, oyoq qismi 15, 30, 45 graduslarga ko`tarilgan;
- d) o`tirgan, bosh qismi pastga engashtirilgan. Umumiy rivojlantiruvchi mashqlarga:
Umumiy rivojlantiruvchi mashqlar belgilari bo`yicha quyidagilarga bo`linadi:
- a) anatomik belgisi bo`yicha -yuz, ensa mushaklari uchun mashq
-bo`yin, elka va orqa mushaklari uchun mashq
-qo`l mushaklari uchun mashq
-qorin oldi mushaklar pressi va tos tubi mushaklari uchun mashq
-oyoq mushaklari uchun mashq
-butun tana mushaklari uchun mashq
b) faollik belgisi bo`yicha mashqlar
-passiv mashqlar – tushak tartibotidagi bemorlar uchun tavsiya etiladi, metodist, shifokor, hamshira yoki boshqalar yordamida mashqlar bajariladi.
-faol mashqlar – bemorlar o`zi mustaqil mashqlarni bajaradi
-ideomotor mashqlar – hayolan bajariladigan mashq, organizmga neyroreflektor ta`sir ko`rsatadi
- v) snaryadlarni qo`llash belgisi bo`yicha mashqlar
-snaryadsiz bajariladigan mashqlar
-snaryadlar bilan bajariladigan mashqlar (gimnastik tayoqcha, meditsin-bol, koptok, sakratgich, halqa, espander, gantella va h.z)
-snaryadlarda bajariladigan mashqlar (gimnastik skameykalar,
sog’lomlashtiruvchi narvon, sog’lomlashtiruvchi disk va h.z)
-mexanoterapiya – bunda tibbiy asboblar, apparatlar va trenajerlardan foydalaniladi. Tibbiy asboblar – og’izni va lablarni kengaytiruvchi, apparatlar – ortopedik moslamalar, yordamchi moslamalar va Jom apparati, trenajerlar – veloergometr, velotrenajer, yuguruvchi yo`lka, “eshkak eshish”, kuch talab qiluvchi trenajerlar, “chigiritka” trenajeri va h.z.
- g) o`quv-tarbiyaviy belgisi bo`yicha mashqlar
-intizomlashtiruvchi mashqlar
-tayyorlovchi mashqlar
-tuzatuvchi (korrektsiyalovchi) mashqlar
-mos harakatli (koordinatsiyaga) mashqlar
-ritmoplastik mashqlar
-muvozanat uchun mashqlar
-tirmashish mashqlari
-o`rmalash mashqlari
-osilib turish mashqlari
-irg’itish mashqlari
-sakrash mashqlari
-qarshilikda bajariladigan mashqlar
Amaliy sport mashqlari – bu mashqlar yordamida yuklamalarga moslashtirish, oshirib borish, qon va limfa aylanishlari, modda almashinuvi-ning yaxshilanishi amalga oshiriladi. Ularga quyidagilar kiradi: yurish, yugurish, o`tirgan va turgan holatlarda eshkak eshish, suzish, chang’i va konki uchish, velosiped haydash. Shifobaxsh jismoniy tarbiyaning vositalari.
O`yinlar – ular quyidagilarga bo`linadi:
-kam harakatli o`yinlar – shaxmat, shashka va h.z. Bunda bemorlarni kasallikdan chalg’itish, emotsional-ruhiy holatiga ta`sir etish, e`tiborini kuchaytirish amalga oshiriladi;
-harakatli o`yinlar – stol tennisi, badminton, kegel’ban, kreket va h.z. Ular yordamida bemorlarning emotsional holati yaxshilanadi, harakat kengligi oshiriladi, o`sib boruvchi yuklamalarga organizm moslashtiriladi;
-sportga oid o`yinlar – voleybol, basketbol, futbol va h.z. Ular ham bemorlarning emotsional holatini yaxshilaydi, o`sib boruvchi yuklamalarga organizmni moslashtiradi.
Tabiatning tabiiy omillari.
Tabiatning quyidagi tabiiy omillaridan foydalaniladi:
-aeroterapiya – havo bilan davolash;
-gidroterapiya – suv bilan davolash;
-tallasoterapiya – dengiz suvlari bilan davolash; -gelioterapiya – quyosh nurlari bilan davolash.
Bu omillardan organizmni chiniqtirish, kasallikning oldini olish va davolash maqsadida qo`llaniladi.
Shifobaxsh massaj
Massaj qo`l yoki apparat yordamida amalga oshiriladi. Qo`l bilan massaj qilinganda quyidagilarga e`tibor beriladi, qo`l har doim limfa oqimi bilan yaqin yotgan limfatugunlari tomon harakat qiladi. Qo`l bilan massaj qilinganda quyidagi usullar qo`llaniladi:
-silash;
-siqib chiqarish (qon tomirlardagi qon haydaladi);
-yumshatish (bo`yin, orqa, qo`l, qorin, sonning oldingi yuzasi, dumba mushagi, boldir);
-surtish (ko`krak qafasi, orqa, hamma bo`g’imlar); -tebratish.
Massaj doim silash bilan boshlanadi va silash bilan tugatiladi, bundan tashqari har bir usuldan so`ng silash o`tkaziladi. Qo`l yordami bilan quyidagi massajlar amalga oshiriladi: klassik, segmentar-reflektor va nuqtali. Klsssik massajda odam tanasi bir necha qismlarga bo`linib massaj qilinadi, ya`ni qo`l, oyoq, qorin va h.z(1 birlik 10 minut). Segmentar-reflektor massajda ta`sir ma`lum segmentlarga ko`rsatiladi, masalan: yoqa sohasi, bo`yin-ensa sohasi, yuqori ko`krak sohasi va h.z., ya`ni ichki organlar-ning nerv sistemasi tomonidan inervatsiyasiga bog’liq holda amalga oshiri-ladi. Nuqtali massajda odam tanasidagi ma`lum nuqtalar massaj qilinadi, ya`ni biologik aktiv nuqtalar. Bunda massaj ko`rsatkich yoki uchinchi barmoq bilan o`tkaziladi.
Apparat bilan massajga taalluqli:
-gidromassaj; -vibriomassaj;
-pnevmomassaj;
-baromassaj; -vakuum massaj.
Vakuum massaj asosan o`pka, nafas yo`llari kasalliklarida, osteoxon-drozda qo`llaniladi. Tananing tuzilishiga va teri osti yog’ qatlamining rivojlanishiga qarab yoki unga bog’liq holda vakuum massaj tibbiy bankalar yoki 200 ml, 500 mlli bankalar yordamida o`tkaziladi. Bunda bemor kushetkaga shunday yotishi kerakki, uning orqasi tekis bo`lishi shart. SHundan so`ng orqa maz’ bilan surtiladi va banka orqaga vakuum hosil qilgan holda qo`yiladi. Vakuum massaj o`tkazilganda quyidagilarga amal qilinishi kerak, ya`ni banka aylanma holida sekin harakat qildiriladi yoki ilon izi holida harakat qildiriladi, masalan: zotiljamda, bronxial astmada, bronxitda va h.z. Osteoxondrozda bankalar paravertebral soha bo`yicha to`g’ri chiziqli harakat qildiriladi.
Massaj organizmga trofik, mexanik, neyroendokrin, reflektor va neyrogumoral ta`sir ko`rsatadi. Bu ta`sir mexanizmlari natijasida fizio-logik ta`sirlar yuzaga keladi, ya`ni terining funktsiyasini yaxshilaydi, qon va limfa aylanishini, modda almashinuvini, asab sistemasining qo`zg’atuv-chanligining pasayishini oshiradi, tashqi nafas funktsiyasini yaxshilaydi, mushak va bo`g’imlarni mustahkamlaydi va h.z.
Massajga qarshi ko`rsatmalar: teri butunligining buzilishi, piodermiya, dermatitlar, ekzema, angiomalar, haroratli holat va h.z.
Mehnat bilan davolash. Bemorning emotsional ruhiy holatlariga oid savollarni xal qilish uchun qo`llaniladi. Mehnat bilan davolash shifoxona va uy sharoitlarida olib boriladi. SHifoxonada, ayniqsa asab kasalliklari, travmatologiya, revmatologiya va boshqa bo`limlarda muhim ahamiyatga ega. Asab kasalliklari bo`limida bemorlarning o`ziga-o`zi xizmatini tiklash, travmatologiyada – mehnat stendlaridan foydalanib, bemorni hayot faoliyatida zarur mehnat-larga o`rgatish. Uy sharoitida meva va sabzavotlarni tozalash, hamirli ovqat qilish, tugish, bichish mashqlari, bog’ va polizlarda me`yorli ishlash.
