Mustaqil O’zbekistonda huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirish borasidagi islohotlar.
Mustaqil O’zbekistonda huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirish borasidagi islohotlar. Davlat qurilishi va fuqarolik jamiyatini shakllantirish jarayonlarini erkinlashtirish bilan bog’liq ko’zda tutilgan vazifalar pirovardini davlat hokimiyatining barcha tarmoqlari va tuzilmalarini (qonun chiqaruvchi, ijroiya va sud hokimiyati), qolaversa, munitsipal hokimiyat tuzilmalarini demokratlashtirish, ulaming bir-biridan mustaqil holda ish tutishi tamoyillarini yanada takomillashtirish, davlat hokimiyati vakolatlarini bosqichma-bosqich munitsipal organlarga va nodavlat hamda fuqarolarning o’z-o’zini boshqarish tuzilmalariga o’tkazib borish kabilar tashkil qiladi.
2002-yili bo’lib o’tgan ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning IX sessiyasida Birinchi Prezidentimiz I.Karimov ayni ana shu ko’p qirrali islohotlarni amalga oshirishning yangi tamoyillarini o’rtaga tashladi. «O’zbekistonda demokratik o’zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo’nalishlari» deb atalgan ushbu ma’ruzasi, aytish mumkinki, katta konseptual ahamiyatga ega bo’ldi. Unda islohotlarga doir yettita masala – ustuvor yo’nalish belgilab berildi.
-O’zbekistonda islohotlarni amalga oshirishning izchil mexanizmi yaratildi. Buyuk kelajakka qaratilgan yalpi yangilanishlar konsepsiyasi vaqt o’tgani sayin shakllantirib, rivojlantirib borilmoqda. Buni Birinchi Prezidentimiz I. Karimov 2005-yil 28-yanvar kuni Oliy Majlis qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma majlisida «Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mam-lakatni modernizatsiya va isloh etishdir» mavzusida ma’ruza qildi. Unda ko’p qirrali islohlarni amalga oshirish tamoyillarini yana ham chuqurlashtirdi. Biz oldimizga qo’ygan maqsadni soddagina ifodalamoqchi bo’lsak – har qanday hokimiyat, u qonunchilik yoki ijro va sud hokimiyati bo’ladimi bularning barchasi quyidagi talablarga javob berishi shart. Ya’ni, har qaysi o’z vazifasini anglashi, o’z mas’uliyatini his qilishi, o’z yukini ko’tarishi va ta’bir joiz bo’lsa, o’z aravasini mustaqil ravishda tortishi darkor.
1992-yil 8-dekabrda XP chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XI sessiyasi bo’ldi. Unda «O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini qabul qilish haqida»gi masala ko’rildi. Bu xusus-da Konstitutsiya komissiyasi Raisi, Prezident I. Karimov ma’ruza qildi. Ushbu ma’ruzada sessiya muhokamasiga havola qilingan O’zbekistonning asosiy Qonuni respublikada awalgi yillarda qabul qilgan qonunlardan farqli o’laroq, demokratik yo’l bilan tayyorlan-gan bo’lib, unda yillar davomida sinovdan o’tgan umuminsoniy qad-riyatlar o’z aksini topganligi, u ko’plab taraqqiy etgan mamlakat-lurning tajribalarini o’ziga singdirganligi alohida uqtirildi. Shuning uchun ham mazkur Konstitutsiya har qanday yetakchi mamlakatning Konstitutsiyasi bilan bahslasha olishi mumkin», – deb ta’kidlandi.
Sessiyada deputatlar loyihaga 80 ga yaqin o’zgarish, qo’shimcha va aniqliklar kiritdilar. Jumladan, Konstitutsiyaviy, Oliy va Oliy xo’jalik sudlarining vakolat muddati o’n yildan besh yilgacha tushi-rildi. Oliy Kengash 84-moddani quyidagi yangi qism bilan to’ldirdi: «Oliy Majlis Raisi va uning o’rinbosarlari O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga har yili hisobot berib turadilar». 78-moddaning 8-bandiga esa yangi jumla qo’shildi: «Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan O’zbekiston Respublikasining budjetini qabul qilish va uning ijrosini nazorat etish, soliqlar va boshqa majburiy lo’lovlarni joriy qilish» va hokazo. Mustaqil O’zbekistonda huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirish borasidagi islohotlar.
O’zbekiston mustaqillikka erishgandan so’ng boshqaruvning bu tizimida islohot o’tkazishni taqozo qilgan omil nimadan iborat edi? Awalo shuni aytish kerakki, bu tizim o’z tarkibiga viloyat, tuman, shahar, shaharlar tarkibidagi tuman, shahar, qishloq, posyolka Kengashlarini oluvchi davlat muassasalari majmuini tashkil etadi.
O’zbekiston Respublikasining 1993-yil 2-sentabrda qabul qi-lingan Qonuniga muvofiq viloyat, tuman, shahar hokimi mahalliy hududning oliy mansabdor shaxsi sifatida tegishli hudud ijroiya Hokimiyatini boshqaradigan bo’ldi. Joylarda hokimliklar joriy etildi. Respublikaning 12 viloyati va Toshkent shahrida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadigan va tegishli Xalq deputatlari Kengashlari sessiyasida tasdiqlanadigan hokimlar boshchi-ligidagi boshqaruv tizimi tashkil qilindi.
Qoraqalpog’iston Respublikasida xalq deputatlari tuman, shahar Kengashlari va tegishli hokimlarning faoliyati O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, «Mahalliy davlat hokimiyati to’g’risida»gi Qonun va Qoraqalpog’iston respublikasining Qonunlari bilan tartib-ga solinadigan bo’lindi.
Shuningdek, 163 qishloq tumanlari, 18 shahar tumanlarida, 120 shaharlarda hokimlik idoralari tashkil qilindi.
Biroq tahlillar shuni ko’rsatdiki, hokimliklar hamma joyda ham butun imkoniyatlari va iqtidorlarini ko’rsata olmadilar. Ular-ning ayrimlari yangicha tizimda eskicha usul bilan ishladilar. Mahalliy davlat hokimiyati tizimidagi kamchiliklar islohotlami izchil amalga oshirishga to’sqinlik qila boshladi. Joylarda odamlar rasmiyatchilik, poraxo’rlik, «sendan ugina, mendan bugina» qabilida llhlash, tamagirlik, qonunbuzarlik – holatlaridan aziyat cheka boshIadi.
Mahalliy davlat hokimiyati organlaridagi mas’ul shaxslar kadirlarni o’zgartirish, ulaming ma’naviyruhiy qiyofasini takomillashtirish, loqaydlik, sansalorlik, o’zi bo’larchilik va boqimandalik knvliviitlarini yo’qotish zamr edi. Har bir davlat hokimiyati organi joylarda o’zining nufuziga, obro’-e’tiboriga ega bo’lmog’i, xalq usti-dan hukmron guruh emas, aksincha xalq uchun yashayotganligi sin-gari ijobiy fazilatlarini chuqurlashtirish kerak edi. Chunki ayni ana shunday fazilat butunlay yangi tarixiy sharoitlarda shakllanayotgan yangi davlatning, fuqarolik jamiyatining asosini tashkil etadi.
Prezident siyosatining bosh yo’li huquqiy, demokratik davlatni vujudga keltirish, hamma narsadan qonunni ustun qo’yish, qonun oldida barchaning tengligini ta’minlash, «fuqaro – jamiyat – davlat» prinsipini joriy etish, ana shu yo’l bilan fuqarolik jamiyatini vujudga keltirish. Bu prinsipga zid bo’lgan barcha harakatlarga qarshi mamlakatda qat’iylik bilan kurash olib borildi.
Shunday qilib, 1991-2006-yillar mobaynida respublikada davlat hokimiyati barcha organlari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi qonunlar vujudga keldi. Ular markaziy, viloyat, shahar va tumanlar dnrajasidagi davlat hokimiyati va boshqaruv vazifalarini aniq belgilab bcrdi. Bu mustaqil milliy davlatchiligimizni ta’minlovchi muhim hisoblanadi.
