Badiiy san’at turlari.
Badiiy san’at turlari. Badiiy san’at turlariga rassomlik, musiqa, haykaltaroshlik, kino, teatr kabilarni mansub etamiz. Modomiki biz keng ma’nodagi «san’at» ichida amaliy va badiiy san’at turlarini ajratar ekanmiz, ularning umumlashtiruvchi va farqli jihatlari bo‘lishi lozim. Bu o‘rinda umumlashtiruvchi jihat shuki, har ikkisi ham go‘zallik qonunlari asosida did va mahorat bilan yaratiladi. Farqli jihatlariga kelsak, ulardan eng muhimi shuki, amaliy san’at mahsuloti insonning moddiy ehtiyojlarini qondirishga xizmat qilsa, badiiy san’at namunalari insonning ma’naviy-ruhiy ehtiyojlarini qondirishga qaratilgandir. Demak, amaliy san’at mahsuloti insonning kundalik turmushda foydalanishini ko‘zda tutadi, ayni paytda unga zavq beradi. Masalan, kulol ishlagan piyola qanchalik nafis va go‘zal bo‘lmasin, biz unda choy (umuman, ichimlik) ichamiz. Mohiyat e’tibori bilan nafis ishlangan piyola ham, jo‘n piyola ham amaliy foydaliligi jihatidan teng. Biroq nafis ishlangan piyola kishining choy ichishiga vosita bo‘lishidan tashqari unga zavq ham beradi, kayfiyatini ko‘taradi. Shunday bo‘lsa-da, zavq bag‘ishlashlik piyolaning ikkilamchi funksiyasi. Demak, amaliy san’at mahsulotining qimmati birinchi navbatda foydaliligi bilan belgilanadi. Endi qiyos uchun, masalan, qadim yunon haykaltaroshi yaratgan biror bir haykalni olaylik. Haykalni yaratar ekan yunon undan amalda foydalanishni ko‘zda tutgan emas. Aytaylik, u o‘zi topingan ma’budlardan birining haykalini yaratdi. Haykaltarosh o‘sha ma’budni avvalo o‘zining tasavvurida yaratdi, ijodiy fantaziya quvvati bilan tasavvur qila olgani obrazda — qotirib qo‘yilgan lahzada ma’budining go‘zalligi, qudrati, mehriyu-qahrini ko‘ra oldi, undan zavqlandi, hayratlandi, unga topindi va ayni shu holatni toshda yo‘nib muhrladi. Haykalni ko‘rar ekan tomoshabin o‘sha zavqni, hayratni o‘ziga yuqtiradi, haykaldan boshqa maqsadda foydalanishni o‘ylamaydi ham. Ko‘ramizki, haykal boshqa bir odamning zavqiyu hayratini boshqa odamga ko‘chirdi, uning ruhiyatiga oziq berdi. Badiiy san’at turlari.
Yuqoridagidan ko‘rinadiki, piyola ham, haykal ham go‘zallik qonunlari asosida did va mahorat bilan yaratilgan. Ya’ni, amaliy san’at ham, nafis san’at ham estetik faoliyat mahsuli. Insonning go‘zallik qonunlari asosida borliqni o‘zlashtirish va o‘zgartirishga qaratilgan faoliyati estetik faoliyat deb yuritiladi. Zamonaviy g‘arbiy estetikaning asosiy nazariyachisi bo‘lgan Immanuel Kant uchun estetika bu – moddiy-ma’naviy dunyo, kuchlar dunyosi va g‘oyalar dunyosi o‘rtasidagi farqni qisqartirishga urinishdir. Estetik buyumlar, jumladan, rasmlar yoki adabiyot asarlari seziladigan shakl (ranglar, tovushlar) va ma’naviy tarkib (g‘oyalar)ning birlashmasi bilan moddiylik va ma’naviylikni birga olib borishning ehtimolliligini namoyish qiladi. Adabiy asar estetik buyum, chunki u kitobxonlarni shakl va ma’no o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni etiborga olishga undaydi.
