Jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlari davrida ovqatlanish.
Jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlari davrida ovqatlanish. Ratsional ovqatlanish tushunchasi. Ratsional tarzda ovqatlanishga qo`yiladigan gigienik talablar quyidagi tadbirlarni yo`lga qo`yish orqali amalga oshiriladi:
- sarf qilingan energiyani tiklash uchun ovqatlanishni me`yorga solish, plastik jarayonlarni taminlash uchun tarkibida asosiy ingredientlar (oqsil, yog’lar, uglevodlar) bo`lgan ovqatlarni me`yorlashtirish;
- organizm funktsiyalarini ta’minlash uchun ovqatlanishni suv miqdori, mikroelementlar, minerallar, vitaminlar miqdori bo`yicha me`yorlashtirish; · ovqatlanish rejimini me`yorlashtirish.
Butun umr davomida organizmda doimiy ravishda energiya almashinuvi sodir bo`lib turadi. Bir tomondan energiya ishlab chiqarilsa, ikkinchi tomondan u sarflanib turadi. Organizmga energiya xujayralardagi to`qimalardagi xayotiy faoliyat jarayonlarini ta’minlash uchun, gavdaning xaroratini saqlab turish tashqi mexanik ishlarni bajarish uchun zarurdir.
Odam uxlagan vaqtida juda kam miqdorda energiya sarf qiladi. Uning sarflanish miqdori taxminan 0,9 kkal/m ga teng bo`ladi. Komfort sharoitida (asosiy modda almashinuv darajasi) erta noxordagi tinch yotilgan paytda energiyaning sarflanish darajasi ham taxminan o`sha uyqu vaktidagi darajaga teng bo`ladi.
Asosiy modda almashinuv energiyasi to`qimalardagi xayotiy jarayonlarga hamda tana xaroratini bir maromda saqlab turish uchun sarf qilinadi.
Oziq-ovqat maxsulotlarining bir sutkalik ratsioni katta yoshli kishilar uchun 3-4 maxal ovqatlanishga, maktabga yoshdagi bolalar uchun 4-5 maxal ovqatlanishga bo`linishi kerak. Ovqatlanishning 3 maxal ertalabki nonushta, tushlik ovqat va kechki ovqat asosiy ovqatlanish vaqtlari xisobaladi. 4 ovqatlanish vaqti bu ikkinchi nonushta (ertalabki nonushta bilan tushlik ovqat orasida) yoki kunduzgi ovqat bilan kechqurugni ovqat o`rtasida bo`lishi mumkin, buni ananaga ko`ra hamda turmush sharoitiga qarab tashkil etish lozim.
Ovqat organizmning natriy, kaltsiy, magniy, temir, fosfor, oltingugurt, xlorga bo`lgan extiyojini ko`proq darajada va boshqa bir qator elementlar (mikroelementlar) – yod, ftor, rux, mis, marganets, kabal’t va boshqalarga bo`lgan talabini kamroq (1 mg – kg va undan ham kamroq) darajada qondirish kerak. (Minerallar to`qimalardagi osmotik bosimni saqlab turadi, ular suyak, tish, gemoglabin, fermentlar, garmonlar tarkibiga kiradi. Yog’lar tarkibida uglerod, vodorod, kislorodga ega bo`lgan glitserin hamda yog’ kislotalaridan iborat bo`ladi. Bular ovqatning energiyaga ko`proq darajada boy bo`lgan komponentlari xisoblanadi. Organizmda 1 gr yog’ning oksidlanishi 9,3 kkal energiya beradi. Yog’lar tarkibida xayot uchun zarur bo`lgan A, D, E, K – vitaminlari hamda biologik jixatdan aktiv moddalar – to`yinmagan yog’ kislotalari mavjud bo`ladi. Yog’lar faqat energetik ahamiyatiga ega bo`lib qolmay, shu bilan birga struktura ahamiyatga egadir. Ular xujayra qobig’i va membrana tarkibiga kiradi, issiqlik izolyatsiyasi funktsiyasini saqlab turadigan karset vazifasini bajaradi, teri ostidagi klechatkaga joylashib, ichki a’zolarni jamlab turadigan to`qimalar, bo`g’imlar, nerv sistemasi, endokrin bezlari tarkibiga kiradi. Jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlari davrida ovqatlanish.
