Havo namligining sportchilar organizmiga ta`siri.
Havo namligining sportchilar organizmiga ta`siri. Yuqori temperaturali havoda, uning namligi ham yuqori bo`lsa tananing qizib ketishiga aloqador kasalliklarni yuzaga keladi. Chunki bunda issiqlik ajralishi juda ham qiyinlashadi. Agar yuqori temperaturali havoda, uning namligi past bo`lsa, issiqlik ajralishiga yaxshi sharoit yaratilib, buni odam engil ko`tara oladi.
Past temperaturali havoda, uning namligi ham yuqori bo`lsa organizmni sovib ketishiga aloqador kasalliklarni paydo bo`lishiga sabab bo`ladi. Chunki bunda issiqlik ajralishi kuchayadi. Bunday havoda uzoq muddat bo`lish organizmda (revmatizm, o`pka sili) shamollash kasalliklarini qo`zg’alishiga sabab bo`ladi.
Yashash joylarida havo namligining me`yori 30-60% ni tashkil etadi.
Havo xarakati
Atmosferadagi xavo deyarli hamma vaqt xarakatda bo`ladi. Buning sababi er sharidagi qizitishning bir xil bo`lmasligidandir. Xavo xarakati o`zining yo`nalishi va tezligi bilan xarakterlanadi. Yo`nalishi shamol dunyoning qaysi tomonidan esayotganiga qarab aniqlanadi va rumbalar bilan belgilanadi. Dunyo 4 tomonining boshlang’ich xarflari: Shimol, Janub, G’arb, Sharq bilan belgilanadi.
Havo xarakatining tezligi sekundiga metrlar (m/sek) bilan ifodalanadi va uning 1 m/sek dan ortiqroq tezligi odamga shamol bo`lib seziladi.
Shamol deb havoning er yuzasi ustida xarakatlanishiga aytiladi. Shamol paydo bo`lishiga sabab atmosfera bosimi bilan havo temperaturasining notekis tarqalishidir. Havo massalari bosim yuqori bo`lgan tomondan bosim past tomonga qarab yuradi. Shamol kuchiga Bofort shkalasi bo`yicha taxminiy baho beriladi (1jadval).
Atrofdagi havoning temperaturasi ham, namligi ham, xarakatining tezligi ham odam fiziologik hayotining faqat bir tomoniga–issiqlik almashinuviga ta`sir ko`rsatadigan bo`lgani uchun meteorologik omillarning sportchilar salomatligiga qanday ta`sir qilishini baholashda bularning kompleks ta`sirini xisobga olish zarur. Havoning temperaturasi, namligi, xarakati tezligining hammadan qulay darzda birga qo`shilib, odamning eng yaxshi kayf-ruxiyatda bo`lishini ta`minlab beradigan xili komfort zonasi deb ataladi. Havo namligining sportchilar organizmiga ta`siri.
Ayni vaqtda issiqlik muvozanati xolatining sportchi bajarib turgan yuklamaning nechog’li og’ir-engilligiga ham bog’liq bo`lishini xisobga olish zarur.
Atmosfera bosimi
Havo tufayli yuzaga keladigan bosim atmosfera bosimi deb aytiladi. Dengiz satxidan past joylarda bu bosim ortib borsa, yuqoriga ko`tarilgan sayin kamayib boradi. Havo bosimi me`yorda 760 mm simob ustiniga teng. Shuning uchun ham g’ovvoslik ishlarida kesson kasalligi, 3500-5000 m. balandlikga ko`tarilish natijasida esa tog’ kasaligi yuzaga kelishi mumkin.
Balandlik kasalligi charchoqlik, bo`shashish, uyquchanlik, muskullarning tobora susayib borishi, bosh aylanishi, ko`ngil aynishi, qayt qilish, naqasning tezlashuvi va burun, xiqildoq hamda ichaklardan qon ketishi, es-xush yo`qolishi bilan namoyon bo`ladi.
1-jadval Bofort shkalasi
| Shamol ta`siri | |||
| 0 | 0-0,5 | Shtil’ (sukunat) | Mutlaqo shamol yo`q. Trubalardan tutun tik yuqoriga ko`tariladi. |
| 1 | 0,6-1,7 | Sekin shamol | Trubalardan tutun uncha tik ko`tarilmaydi. |
| 2 | 1,8-3,3 | Engil shamol | Shamol esayotgani yuzga seziladi. Barglar shitirlaydi. |
| 3 | 3,4-5,2 | Kuchsiz shamol | Barglar va mayda novdalar qimirlab turadi. Engil bayroqlar xilpiraydi. |
| 4 | 5,3-7,4 | O`rtacha shamol | Daraxtlarning ingichka shoxlari qimirlab turadi. Chang va qog’oz parchalarini shamol uchiradi. |
| 5 | 7,5-9,8 | Sovuqqina shamol | Katta-katta shoxlar qimirlab turadi. Suvda to`lqinlar paydo bo`ladi. |
| 6 | 9,9-12,4 | Kuchli shamol | Yo`g’on shoxlar qimirlaydi. Telefon simlari guvillaydi. |
| 7 | 12,5-15,2 | Qattiq shamol | Kichikroq daraxt tanalari tebranib turadi.dengizda ko`piklanadigan to`lqinlar paydo bo`ladi. |
| 8 | 15,3-18,2 | Juda qattiq shamol | Daraxt shoxlari sinib tushadi.shamol qarshisiga yurish qiyin bo`ladi. |
| 9 | 18,3-21,5 | Dovul | Bir oz shikast etkazadi.tutun trubalari va cherepitsa uzilib tushadi. |
| 10 | 21,6-25,1 | Kuchli dovul | Kattagina shikast etkazadi.daraxtlar ildizi bilan qulaydi. |
| 11 | 25,2-29,0 | Juda qattiq dovul | Katta-katta shikast etkazadi. |
| 12 | 29 dan ortiq | To`fon | Joylarni xarob qiladi. |
Havoning kimyoviy tarkibi
Atmosfera havosining tarkibini doimiy, o`zgarmas deb xisoblamoq kerak. Havoning tarkibiga 21% atrofida kislorod, 78% atrofida azot, 0,04% atrofida karbonat angidridi, o`zgarib turadigan miqdorda suv bug’lari va bundan tashqari, protsentning yuzdan bir ulushlari miqdorida ozon, vodorod, geliy, neon, kripton, ksenon va radon kiradi. Nafasdan chiqadigan havoda esa kislorod 15,518%, karbonat angidridi 2,5-5% ni tashkil etadi.
