Xafaqon (gipertoniya) kasalligi.
Xafaqon (gipertoniya) kasalligi. Gipertoniya yurak tomir kasalliklari ichida keng tarqalgan xastalikdir. Uni birinchi marta bobokalonimiz Abu Ali Ibn Sino bemor qon tomirini paypaslab ko`rib aniqlagan qon tomir (puls) ning to`liq va tarang ekanligini kuzatgan. Kasallikning asosiy belgilardan birini bosimini ortishi bo`lib, bu xalat ko`pincha asab tizimining qo`zg’alishi, taranglashuvi, kuchli xayajonlanish tufayli yuzaga kelishidan Ibn Sino bu kasallikni «Xafaqon» xastaligi deb atagan.. Keyinchalik arteriya qon bosimini o`lchaydigan asboblar (Poten, 1876) qon bosimini o`lchash usullari (Riva-Rochchi, 1890) kashf etilganda, fonendoskop bilan (Korotkov) qon tomirini eshitib aniqlash jarayonlari tibbiyotda tadbiq qilinganda kasallikni to`la to`kis aniqlash imkoniyati yaratildi.
Xafaqonlikni 3 darajasi farq qilinadi:
1-darajasi. Qon bosimi 160/95-180/105 mm. sim. ustunigacha ortishi. Bunda bosh og’rig’i, boshda shovqin va uyquni buzilishi sodir bo`ladi.
2-darajasi. Bunda qon bosimi 200/115 mm. sim. ustunigacha oshadi. Bunda birinchi darajadagi qon bosimi oshishining barcha belgilari (simptomlari) yanada chuqurlashadi. Bunga yana bosh aylanish va yurak soxasida og’riq paydo bo`ladi.
3-darajaci. Qon bosimi 230/130 mm. sim. ustunigacha va undan yuqorini tashqil etadi. Qon tomirlarni organik zararlanishi, aterosklerozlar vujudga keladi, juda ko`p organlarda distrofik o`zgarishlar qon aylanish etishmasligi, stenokardiya. Bu darajada qon oshishi natijasidan so`ng ko`p xollarda infarkt miokardi miyaga qon quyilishi (insult), buyrak etishmovchiligi vujudga keladi.
Qon bosimi pasayib ketishi (gipotoniya)
Qon aylanish sistemasi boshqarilishini Markaziy vegetativ funktsiyalarni buzilishi natijasida kelib chiqadi. Bu esa parasimpatik va gormonal (buyrak ustu bezi) boshqaruvini buzilishiga uning bo`shashib ketishiga olib keladi va qon bosimini 100/60 mm. sim. ustunidan kamayib ketishiga olib keladi. Bu asabni doimiy buzulishiga, yuqumli kasalliklar natijasida eararli moddalar bilan zararlanish kelib chiqadi.
Yurak maromining buzulishi artimiya deb ataladi. Artimiyalar yurak miokardlarining avtomatizm va o`tkazuvchanlik xususiyatlari anatomik jaxatdan o`zgarganda ro`y beradi. Yurak faoliyati tezligi va maromi buzilishining quyidagi turlari farq qilinadi:
- Sinus tugunining avtomatizmi (impuls xosil bo`lishi uzatilish tartibi) izdan chiqsa, sinus taxikardiyasi, sinus bradikardiyasi va sinus aritmiyasi yuzaga keladi;
- yurak mushaklarining ba`zi qismlarida (sinus tuguni bundan mustasno) faol impuls o`chog’i paydo bo`lganda ektopik aritmiyalar ro`y beradi. Bunda navbatdan tashqari qisqarishlar (ekstrosistoliya) kuzatiladi;
- yurakning o`zgaruvchanlik faoliyati impulsning bo`lmachalaridan qorinchalarga o`tish yoki qorinchalar ichidan o`tishi buzilganda turli xil to`siqlar paydo bo`ladi;
- yurakning qo`zg’aluvchanlik, o`tkazuvchanlik va qisqaruvchanlik qobiliyati buzilganda tebranma (titroq) artimiya vujudga keladi. Xafaqon (gipertoniya) kasalligi.
