O’lkada mo’g’ullar hukmronligining o’rnatilishi va uning oqibatlari. Chig’otoy ulusi.
O’lkada mo’g’ullar hukmronligining o’rnatilishi va uning oqibatlari. Chig’otoy ulusi. Chingizxon Jaloliddin Manguberdiga qarshi Shiki Xutuxu no’yonni 45 minglik qo’shin bilan jo’natadi. G’azna yaqinidagi Parvon dashtidagi jangda Jaloliddin g’alaba qozondi. Biroq g’alabadan keyin qo’lga kiritilgan o’ljalarni taqsimlashda Jaloliddinning lashkarboshilari o’rtasida o’zaro kelishmovchilik boshlanadi. Oqibatda lashkarboshilardan Sayfuddin Ag’roq, A’zam Malik va Muzaffar Maliklar qo’shindan ajralib ketadilar. Bu voqeadan so’ng Jaloliddinning harbiy kuchi zaiflashib qoladi.
Fursatdan foydalangan Chingizxon G’aznaga askar tortadi va ajralib chiqqanlarni alohidaalohida tormor etadi. Jaloliddin tengsiz janglar olib borib, Sind (Hind) daryosi qirg’oqlariga yaqinlashib boradi. Daryo bo’yida 1221 yilning 25 noyabrida ikki o’rtada qattiq jang bo’ladi. Jaloliddin Chingizxon qo’shinining ilg’orini yengadi. Mo’g’ullarning pistirmalarga qo’ yilgan 10 ming nafar saralangan askari jangni yakunlaydi. Jaloliddin taslim bo’lishni xohlamay otda Sind daryosiga sakrab, narigi qirg’oqqa suzib o’tadi. U bilan birga uning to’rt ming kishilik askari ham daryodan o’tib oladi. Hozirgi paytda ham bu daryoning bir tomoni «Ot sakrash», narigi tomoni «Cho’li Jaloliy» deb ataladi. Jaloliddinning jasoratiga qo yil qolgan Chingizxon hatto uni ta’qib qilish fikridan ham qaytadi. Hatto, u o’g’illariga qarab: «0ta o’g’il mana shunday bo’lishi lozim» degan ekan.Jaloliddin yana o’n bir yil davomida goh Eron, goh Ozarbayjon hududlarida mo’g’ullarga qarshi kurashni davom ettiradi.Shunday qilib, buyuk sarkarda Jaloliddin Manguberdini va uning jangovar kuchini tashkil qilgan fidoyi safdoshlari dushmanga qarshi yillar davomida qahramonona kurashsalarda, ammo ona yurt ozodligini saqlab qolishning ilojini qilolmaydilar. Eng so’nggi Xorazmshohning hukmdorligi 1231 yilda tugaydi. Sharqdagi bu ulkan davlat batamom barham topadi.Vatan ozodligi yo’lida jon fido qilgan buyuk ajdodimiz Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800 yilligi mustaqil O’zbekistonda 1999 yili keng nishonlandi. Xorazmda unga haykal o’rnatildi, yirik ko’cha va maydonlarga uning nomi qo’ yildi, videofilm, pyesa va dostonlar yaratildi. 2000 yil 30 avgustda «Jaloliddin Manguberdi» ordeni ta’sis etilgan. O’lkada mo’g’ullar hukmronligining o’rnatilishi va uning oqibatlari. Chig’otoy ulusi.
Mo’g’ullar istilosi oqibatida Movarounnahr va Xorazmning yashnab turgan obod dehqonchilik viloyatlari halokatga uchradi. Gavjum va ko’rkam shaharlar, ayniqsa Buxoro, Samarqand, Urganch, Marv, Banokat, Xo ‘jand va boshqalar xarobazorga aylantirildi. Marv vohasining sug’orish tarmoqlarining bosh to’g’oni – mashhur Sultonband buzib tashlandi.
Samarqandliklar o’z ona shaharlarini tark etib chiqib ketdilar. Marv aholisi esa suvsizlikdan qurib borayotgan qishloqlarni tashlab, o’zga yerlarga borib joylashdi. Urganch suvga bostiriiib, batamom vayron etildi. Xorazm va Movarounnahming ziroatchi aholisi sonining keskin kamayib ketishi oqibatida ekin maydonlari jiddiy qisqarib, dehqonchilik inqirozga uchraydi. O’lkada mo’g’ullar hukmronligining o’rnatilishi va uning oqibatlari. Chig’otoy ulusi.
Mohir hunarmandlar g’oliblarning yurtini obod etish uchun majburan Mo’g’ulistonga yuborildi. Butun Sharqda shuhrat topgan qurolaslaha yasash, nafis ipak matolar to’qish, naqshli shishasozlik hunarmandchiligi barham topdi.
Asrlar davomida Xitoy va Hindistondan Turkiston orqali Kichik Osiyo va Yevropa tomon kesib o’tgan mashhur Ipak yo’li mo’g’ullar bosqini davrida butunlay harakatsiz qoldi. Bu davrda ilm va ma’rifatga juda katta ziyon yetkazildi.
Jaloliddin jangda harbiy taktika tarixida hirinchi bo’lib dushman suvoriylariga qarshi o( yonida turib piyoda Jang qilish uslubinl qo’llaydl.
Jaloliddin va Temur Maliklar umrlarining oxirigacha mo’g’ullarga qarshi kurashlarga raxbarlik qildilar. Jaloliddin Manguberdi 1231 yil avgustida xinona o’ldirildi. Mo’g’ullar tomonidan bosib olingan xududlarda esa keyinchalik ulus vujudga keldi. Chingizxon xalqi xayotlik vaqtidayoq bosib olingan xududlarni to’rt o’g’liga boshqarish uchun taqsimlab bergan edi. Irtish daryosining narigi tomonidan to «mo’g’ullar otining tuyog’i yetgan joy» gacha bo’lgan yerlar, Sirdaryoning quyi oqimi (Sig’noq, Barchinlig’kent, Janikent, Ashnas shaxarlari) va Xorazmning shimoliy-g’arbiy xududalri to’ng’ich o’g’li Jo’chiga berildi. Jo’chining yaylovlari Irtishda, qishloq joyi Sirdaryoning quyi oqimi edi.
