Jaloliddin Manguberdining mo`g`ullarga qarshi olib brogan vatanparvarlik jasoratlari.
Jaloliddin Manguberdining mo`g`ullarga qarshi olib brogan vatanparvarlik jasoratlari. 1221 yilning boshlarida Chingizxon qo’shinlarining Urganchga yurishi boshlandi. Endigina Xorazm davlatining Sultoni deb e’lon qilingan Jaloliddin Manguberdi Urganchga yetib kelib mudofaaga kirishsada, ammo Turkon Xotun Jaloliddin hokimiyatini tan olmadi. Bu orada sobiq Jand noibi qochqin Qutlug’xon boshliq qipchoq lashkarboshilari tomonidan uyushtirilayotgan fitnadan xabar topgan Sulton Jaloliddin Temur Malik bilan Xurosonga jo’nashga majbur bo’ladi. Chunki bunday vaziyatda poytaxt tomon bostirib kelayotgan yovuz dushmanga qarshi Urganch mudofaasini sira ham tashkil qilib bo’lmas edi. Tez vaqt ichida shahzodalar O’zloqshoh va Oqshohlar ham Urganchni tark etib, qochib ketadilar.
Poytaxt taqdiri o’ta qo’rqoq va amalparast amir Xumortegin qo’lida qoladi. Mo’g’ullarning Urganchga xujumi chog’ida shaxarda 110000 qo’shin bor edi. Shaxar ximoyasida Jaloliddin, Temur Malik, Axmad ibn Umar Xivaqiy-Shayx Najmiddin Kubro kabi sarkarda va ulamolar mislsizqaxramonliklar ko’rsatdilar. Urganch qamal yetti oy davom etdi. Mo’g’ullar bu yerda bir necha o’n minglab odamlarni qirg’in qildilar. Garchi Xorazmshox amirlaridan Faridun Udiy boshchiligidagi sarbozlar mo’g’ullarni shaxardan xaydab chiqargan bo’lsada, shaxar mo’g’ullar tomonidan qaytadan bosib olindi va manbalarga ko’ra Urganch axolisidan million kishi o’ldirilgan. Urganchliklar dushmanning harbiy kuch va zirhli qurollarining ustunligiga qaramay o’z ona shahrini mudofaa qiladilar. Poytaxt ichida olib borilgan ko’cha janglarida zamonining buyuk allomasi shayx Najmiddin Kubro nomi bilan shuhrat topgan 76 yoshli Ahmad ibn Umar Xivaqiy o’z do’stu shogirdlari va izdoshlari bilan ishtirok etadi. Najmiddin Kubroning iltijo bilan «Yo Vatan, yo sharofatli o’lim» deb aytgan xitobi rahnamoligida har bir mahalla, ko’chako’y, guzaru rasta, masjidu madrasa va har bir xonadon janggohga aylanadi. Uzoq davom etgan ko’cha janglarida minglab mo’g’ul askarlari halokbo’ladi. Mo’g’ullar to shu paytgacha Movarounnahrning hech bir shahrida bunchalik qurbon bermagan edilar. Bu qonli kurash yetti oy davom etgan.
Chingizxon Najmiddin Kubroga ahli a’yonlari, barcha yoru do’stlari bilan shahar tashqarisiga chiqib, jon saqlashni taklif etgan. Ammo shayx Chingizxon taklifmi rad qilgan. Oqibat son jihatidan teng bo’lmagan dushman bilan olib borilgan shiddatli jangda og’ir yaralangan Najmiddin Kubro o’lim oldida tig’ tutgan mo’g’ul sarboziga tashlanib, qahramonlarcha halok bo’ladi. Ilojsizlikdan holi tang bo’lib, taslim bo’lgan Urganch bosqinchilar tomonidan tatontaroj qilinadi. Shaharning bosh ihota to’g’oni buzib yuboriladi. Urganchni suv bosib, uvayron bo’ladi.
Movarounnahrning asosiy shaharlari egallangach, mo’g’ul jangarilarining bosqinchilik yurishi Amudaryodan janubga joylashgan yirik savdo va madaniyat markazlaridan hisoblangan Balx, Hirot, Marv va G’azna kabi shaharlarga yo’naltiriladi. Ammo bu viloyatda ular Jaloliddin Manguberdining qattiq qarshiligiga uchraydi. Bu o’lkada u kuchli lashkar to’playdi.
Jaloliddin Manguberdi ancha yillar ilgari G’azna, Bomiyon va Hindiston hududlarigacha bo’lgan yerlarga hokim etib tayinlangan edi. Shu boisdan u G’azna tomon borardi. Yo’lda unga Xuroson noiblari o’z qo’shinlari bilan kelib qo’shilib bordi. Sulton Jaloliddin Niso, Qandahor shaharlari yonida mo’g’ul qo’shinlariga qaqshatqich zarbalar berib, G’aznaga yetib keldi. Uning qo’shinlari safiga yangi kuchlar qo’shildi. Jaloliddin Valiyon qal’asini qamal qilayotgan mo’g’ul qo’shinlariga qarshi hujum qilib, ularni tormor etadi. Bu Jaloliddinning dushman ustidan qozongan dastlabki yirik g’alabasi edi.
Chingizxon Jaloliddin Manguberdiga qarshi Shiki Xutuxu no’yonni 45 minglik qo’shin bilan jo’natadi. G’azna yaqinidagi Parvon dashtidagi jangda Jaloliddin g’alaba qozondi. Biroq g’alabadan keyin qo’lga kiritilgan o’ljalarni taqsimlashda Jaloliddinning lashkarboshilari o’rtasida o’zaro kelishmovchilik boshlanadi. Oqibatda lashkarboshilardan Sayfuddin Ag’roq, A’zam Malik va Muzaffar Maliklar qo’shindan ajralib ketadilar. Bu voqeadan so’ng Jaloliddinning harbiy kuchi zaiflashib qoladi. Jaloliddin Manguberdining mo`g`ullarga qarshi olib brogan vatanparvarlik jasoratlari.
Fursatdan foydalangan Chingizxon G’aznaga askar tortadi va ajralib chiqqanlarni alohidaalohida tormor etadi. Jaloliddin tengsiz janglar olib borib, Sind (Hind) daryosi qirg’oqlariga yaqinlashib boradi. Daryo bo’yida 1221 yilning 25 noyabrida ikki o’rtada qattiq jang bo’ladi. Jaloliddin Chingizxon qo’shinining ilg’orini yengadi. Mo’g’ullarning pistirmalarga qo’ yilgan 10 ming nafar saralangan askari jangni yakunlaydi. Jaloliddin taslim bo’lishni xohlamay otda Sind daryosiga sakrab, narigi qirg’oqqa suzib o’tadi. U bilan birga uning to’rt ming kishilik askari ham daryodan o’tib oladi. Hozirgi paytda ham bu daryoning bir tomoni «Ot sakrash», narigi tomoni «Cho’li Jaloliy» deb ataladi. Jaloliddinning jasoratiga qo yil qolgan Chingizxon hatto uni ta’qib qilish fikridan ham qaytadi. Hatto, u o’g’illariga qarab: «0ta o’g’il mana shunday bo’lishi lozim» degan ekan.Jaloliddin yana o’n bir yil davomida goh Eron, goh Ozarbayjon hududlarida mo’g’ullarga qarshi kurashni davom ettiradi.Shunday qilib, buyuk sarkarda Jaloliddin Manguberdini va uning jangovar chiqib, jon saqlashni taklif etgan. Ammo shayx Chingizxon taklifmi rad qilgan. Oqibat son jihatidan teng bo’lmagan dushman bilan olib borilgan shiddatli jangda og’ir yaralangan Najmiddin Kubro o’lim oldida tig’ tutgan mo’g’ul sarboziga tashlanib, qahramonlarcha halok bo’ladi. Ilojsizlikdan holi tang bo’lib, taslim bo’lgan Urganch bosqinchilar tomonidan tatontaroj qilinadi. Shaharning bosh ihota to’g’oni buzib yuboriladi. Urganchni suv bosib, uvayron bo’ladi.
Movarounnahrning asosiy shaharlari egallangach, mo’g’ul jangarilarining bosqinchilik yurishi Amudaryodan janubga joylashgan yirik savdo va madaniyat markazlaridan hisoblangan Balx, Hirot, Marv va G’azna kabi shaharlarga yo’naltiriladi. Ammo bu viloyatda ular Jaloliddin Manguberdining qattiq qarshiligiga uchraydi. Bu o’lkada u kuchli lashkar to’playdi. Jaloliddin Manguberdining mo`g`ullarga qarshi olib brogan vatanparvarlik jasoratlari.
Jaloliddin Manguberdi ancha yillar ilgari G’azna, Bomiyon va Hindiston hududlarigacha bo’lgan yerlarga hokim etib tayinlangan edi. Shu boisdan u G’azna tomon borardi. Yo’lda unga Xuroson noiblari o’z qo’shinlari bilan kelib qo’shilib bordi. Sulton Jaloliddin Niso, Qandahor shaharlari yonida mo’g’ul qo’shinlariga qaqshatqich zarbalar berib, G’aznaga yetib keldi. Uning qo’shinlari safiga yangi kuchlar qo’shildi. Jaloliddin Valiyon qal’asini qamal qilayotgan mo’g’ul qo’shinlariga qarshi hujum qilib, ularni tormor etadi. Bu Jaloliddinning dushman ustidan qozongan dastlabki yirik g’alabasi edi.
