Yurak qon-tomirlar sistemasining funktsional holatini baholash.

Yurak qon-tomirlar sistemasining funktsional holatini baholash

Yurak qon-tomirlar sistemasining funktsional holatini baholash. Letunov sinalmasi. Ushbu sinalmani amalga oshirishdan oldin tekshiruvchini 60 sekund  (1minut) davomidagi tomir urish soni 6 ta 10 sekund  asosida bo`lingan holatda sanab olinadi.  Undan so`ng arterial qon bosimi  ham o`lchab olinadi.  Letunov sinalmasini bajarishda 3   qismlik   ish bajariladi.

1 qismda 30 sekund davomida 20 marta o`rnida o`tirib turish mashqi bajariladi.  Bunda o`tirganda qo`llar oldinga cho`zilgan dastlabki holatga qaytganda esa qullar yonda bo`ladi.  So`ngra 3 minut davomida,  har bir minutni 10 sekundlarga bo`lingan holatda tomir urish soni va arterial qon bosimini o`lchash yo`li bilan organizimning   tiklanishi aniqlanadi.

2 qismda 15 sekund davomida teshiriluvchi o`rnida maksimal tezlikda yugurish mashqini bajaradi.  SHundan so`ng esa 4 minut davomida yuqoridagi ko`rsatilganidek,  har bir minutni 10 sekundlarga bo`lib olgan xolda,  tomir urishlar soni va arterial qon bosimini o`lchash orqali organizmni tiklanishi aniqlanadi.

3 qismda tekshiriluvchi tomonidan 3 minutlik, har bir minutiga 180 qadamdan iborat bo`lgan  yugurish  mashqi bajariladi va 5 minut davomida yuqoridagilardek organizmning funktsional holatini tiklanishi aniqlanadi. Yurak qon-tomirlar sistemasining funktsional holatini baholash.

Bu  sinalmani bajarishda quyidagilarga e`tibor berish kerak.  Jumladan har bir qismni bajarish yuqorida ko`rsatilgan tartibda amalga oshishi kerak.  Bunda 20 martalik  o`tirib turish, 15 sekund  yugurish uchun organizmni tayyorlab olish bo`lsa, 15 sekund  yugurish 3 minut davomida,  har bir minutiga 180 qadamdan iborat bo`lgan yugirish mashqi uchun organizmni tayyorlab olish imkoniyati xisoblanadi.  Bundan tashqari 3 qismni bajarganda tajriba bordiyu, bolalarda olib borilsa, ularni jinsini ham xisobga olishga to`g’ri keladi.  Jumladan,  qiz bolalarda minutiga 180 qadamli yugurish mashqi 2 minut,  o`g’il bolalarda esa 3 minut  davomida bajariladi.  Sinalmadan olingan natijalarga asoslanib,  organizm yurak qon-tomir sistemasannng funktsional holati va organizmning ish qobiliyati to`g’risida xulosaga kelinadi.  Bunda  tomir urishining oshishi va bosimini o`zgarishi va organizmning tiklanishi darajasiga ko`ra quyidagi jismoniy og’irliklarga nisbatan organizm  reaktsiyalari aniqlanadi:

1. N ormatonik reaktsiya;  2. Gipotonik reaktsiya (astenik); 3. Gipertonik reaktsiya; 4. Distonik reaktsiya; 5. Poganasimon reaktsiya. Yurak qon-tomirlar sistemasining funktsional holatini baholash.

Normatonik reaktsiyada quyidagilar sodir bo`ladi. Tomir urishi sezilarsiz oshadi. Yuqori qon bosimi ozgina oshadi, pastki qon bosimi esa ozgina pasayadi. Organizm tiklanishi 3-5 minutda sodir bo`ladi. Bu yaxshi shug’ullanganlarda sodir bo`ladi.

Gipotonik (astenik) reaktsiyada tomir urishi qisman oshadi. Yuqori qon bosim kuchsiz oshadi, pastki qon bosim esa oshib ketadi. Organizmning tiklanishi normada yoki normadan yuqori bo`ladi. Bu reaktsiya kasallik holati bo`lib, organizm haddan tashqari charchaganda, kasaldan yangi turganda yoki sportchi yuragi zo`riqqan hollarda uchraydi.

Gipertonik reaktsiyada tomir urishi keskin oshib ketadi. Yuqori qon  bosimi esa juda yuqori, pastki qon bosimi ham oshadi. Organizm tiklanishi 5 minutdan oshib ketadi. Gipertonik reaktsiya asosan qari odamlarda uchraydi, aterioskleroz va gipertoniya kasalligi bilan jabrlanayotganlarga xos reaktsiyadir. Bu yoshlarda esa kelajakda gipertoniya bo`lib qolishini vujudga keltiradi. Bundan tashqari xaddan tashqari ko`p shug’ullanganlik yoki trenirovkalarni sonini oshirilishi natijasidir.

Distonik reaktsiya tomir urishi sezilarli oshadi. Yuqori qon bosim juda oshib ketadi, pastki qon bosim «0» gacha tushib ketadi. Organizmni tiklanishi normadan ko`p. Distonik reaktsiya ham kasallik hisoblanadi. Bu o`ta charchash, o`ta shug’ullanish va nevrozlarda yoki yuqumli kasallik bilan og’riganlarda uchraydi.

Pog’anasimon maksimal bosimni oshish reaktsiyasidir. Bunda tiklanish davrining 2-3 minutda yuqori qon bosimi, ishni bajarib bo`lgandan so`ngi ko`rsatkichiga nisbatan yuqori bo`ladi. Bu ham kasallik hisoblanadi.

Garvard step-testi. Bu testni amalga oshirishda jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanuvchilar yosh, jinsiga bog’liq holatda ma`lum balandlikdagi zinapoyalarga chiqib tushish orqali organizmlarini funktsional holatlarini tekshiriladi. Zinapoyaning balandligi erkaklar uchun 50,8 sm bo`lib, ayollar uchun esa 43 sm ni tashqil etadi. Bu balandlikka chiqib tushish erkaklar uchun minutiga 30 marta bo`lib, 5 minut davomda mashq bajariladi. Ayollarda esa shu yuqorida ko`rsatilgan mashg’ulot 4 minut davomida bajariladi. Ushbu metodni bolalarda bajarilganda, ularni jinsi va yosh xususiyatlarini hisobga olinadi. Jumladan, 8 yoshgacha bo`lgan o`g’il va qiz bolalarga zinapoyani balandligi 35 sm dan iborat bo`lib,mashqni bajarish vaqti 2 minutdan iborat va bunda minutlik chiqib tushish soni 30 martadan iboratdir, 8-12 yoshgacha bo`lgan bolalar va qizlarda  zinapoya balandligi 35 sm, bajarish vaqti 3 minutlik chiqib tushish soni 30 martadan iborat bo`ladi, 12-18 yoshli qizlar uchun zinapoya balandligi 50 sm, ishni bajarish vaqti 4 minut va minutlik chiqib tushish soni 30 martadan iborat bo`ladi.

Tekshiriluvchi mashqni bajarib bo`lgandan so`ng quyidagi formula orqali Garvard sten-testi indeksi (GSTI)  topiladi.

Bu quyidagi formula orqali ifodalanadi:

                                                               ГСТИ = ____________t ×100

( f1 + f2 + f3) × 2

Bunda t – zinapoyaga chiqish-tushish vaqti;  f1 -tiklanish davrining 60-90 sekundlar orasidagi 30 sekundlik tomir urish soni;  f2– tiklanish davrining 120-150 sekundlar orasidagi 30 sekundlik tomir urish soni va  f3 – tiklanish davrining 180210 sekundlaridagi tomir urish sonidan iboratdir. GSTI – natijalari 50 dan   kam   bo`lsa  juda yomon,  51-60  gacha bo`lsa  yomon,  61-70 gacha bo`lsa etarli,  bordiyu 71-80 bo`lsa yaxshi,  81-90 juda yaxshi va  u  90 dan yuqori bo`lsa  a`lo deb xisoblanadi.  GSTI- sport turi og’irligiga bog’liq holatda oshib boradi.  Jumladan gimnastikaga nisbatan sportchi chidamlilik talab qiladigan turlarida yuqori darajada bo`ladi.  Jumladan  chang’ichilar,  yuguruvchilar va velosipedchilar uning  natijasi 100-200 va undan yuqori bo`ladi.

PWC-170 TESTI. PWC-170 funktsional sinalmasi tekshirilayotgan kishining  mustaqil ish bajarishi natijasida, uning yurak urushi 170 martagacha  etishiga asoslangan bo`lib.  SJOST – Rand tomonidan kashf etilgan.  Bunda PWC-170 atamasi ingliz tilida Physical Working Capacity- degan so`zlarning bosh xarfidan tashqil topgan bo`lib «Jismoniy ish qobiliyat» degan ma`noni bildiradi.

PWC-170 testi bajaruvchining yurak tomir urushiga va muskulni quvvatiga bog’liq bo`lgan sinalma xisoblanadi, hamda buni bajarishda uzoq vaqt shartsharoitlarni talab kilgani uchun, bu testni V. L. Karpman tomonidan soddalashtirilgan.  Bunga ko`ra tekshiriluvchiga veloergometrda har biri 5 minutdan iborat bo`lgan 2 ta og’irlikdagi ish bajartiriladi.  Bunda veleorgometrning aylanish tezligi minutiga 60-70 tani tashqil etishi kerak va bu nagruzkalar orasida 3 minutlik tanaffus mavjuddir.  Birinchi nagruzkaning quvvati sportchining vazniga bog’liq bo`lib,  u 300-800 kg metr, ikkinchi nagruzkaning og’irligi esa 700-1500 kg metrgacha bo`ladi. Tekshirish natijalari quyidagi formula orqali aniqlanadi.  Jismonan kam  tayyorlangan kishilar uchun  nagruzka,  quvvati PWC-150,  PWC-130 va xokazogacha kamaytiriladi. Olingan natijalarni quyidagi formulaga ko`yiladi.

PWC170 = N1 + N2 – N1170-______f1

                                                        f2 – f1

Bu erda N1 va N2 nagruzkalar quvvati,  f1 va f2 lar esa 1 chi va 2 chi nagruzkalardan keyingi yurak qisqarishlarining minutlik soni.

PWC-170 ning qiymati yosh shug’ullanmagan erkaklarda  700-1100 kg metr/min., yoki o`rtacha har bir  tana og’irligiga 15,5 kg- metr/min.  tashqil qilsa,  ayollarda bu qiymat 450-750 kg metr/min yoki har bir kg og’irligiga 105 kg metr/min. ni tashqil qiladi.  Bu qiymat  8-10 yoshli bolalarda 300-430 kg metr/minutni, 12-14 yoshlarda 550-700,  15-16 yoshlarda 700-900 kg metr/minutni  tashqil etadi.  Sportchilarni xar xil yoshlarid bu ko`rsatkich yuqori darajada bo`lib,  2000-2500 kg metr/min.  chidamlik bilan shug’ullanuvchi sport turlarida va boshqa sport turlarida esa 1400-2000  kg metr/minutni tashqil etadi. Yurak qon-tomirlar sistemasining funktsional holatini baholash.

Mavzular.

manba

Read more articles

Fikr bildirish