Tashqi nafas olish organlarini funktsional xolatlarni baxolash metodlari.
Tashqi nafas olish organlarini funktsional xolatlarni baxolash metodlari.Nafas olish organlarini funktsional holatini baholashda eng muhim yo`nalishlardan biri bo`lib, o`pkani tiriklik sig’imini o`lchash hisoblanadi. Buni sprometr yordamida aniqlanadi. Hozirda sport sohasida keng qo`llaniladigan oddiy funktsional sinalmalariga quyidagilar kiradi.
Rozental sinalmasi – bunda tekshiruvchini statik xolatda besh marta 15 sek. Oralatib, o`pkasining tiriklik sig’imi aniqlanadi va ular solishtiriladi. Sog’lom odam va tayyorgarlik ko`rgan sportchilarda solishtirish o`pkaning tiriklik sig’imi bir xildan iborat ekanligini ko`rsatadi. Uning kamayib borishi esa nafas olish organlarida kamchiligi bor, charchagan va ko`p shug’ullangan kishilarga xosdir.
Shafranovskiy sinalmasi– dinamik sinalma bo`lib, bunda oldin o`pkani tiriklik sig’imi tinch xolatda o`lchab olinadi, ungacha tekshiriluvchi uch minut davomida o`rnida minutiga 180 qadamdan iborat yugurish mashqini bajaradi. Shundan keyin yana o`pkaning tiriklik sig’imi mashqni bajarib bo`lgandan keyinoq hamda 1,2,3 minut o`tgandan keyin o`lchanadi. Tayyorgarlik ko`rgan sportchilarda o`pkani tiriklik sig’imi yugurgandan keyinoq 200 ml.gacha o`zgaradi va 3 min. o`tgandan keyin organizmni funktsional holati tiklanadi. Yomon tayyorgarlik ko`radigan sportchilar va kasallarda bu ko`rsatkich 200-500 ml. gacha pasayishi mumkin va 3 minut davomida organizm tiklana olmaydi.
Shtanga sinalmasi-bunda tekshiruvchi chuqur nafas olib, nafas olish protsessini to`xtatadi. Bu xolatda qo`l bilan burnini siqadi, nafas olmasdan anchagacha tura olishi aniqlanadi. Odatda shug’ullanmagan shaxslarda bu 40-60 sekund, sport bilan shug’ullanganlarda 60 sekunda 2-2,5 minutgacha bo`lishi mumkin. Tayyorgarlik darajasini oshib borishi bilan bu ko`rsatkich oshib boradi, charchaganda esa kamayadi. Jismoniy og’irlikni tekshiriluvchiga ta`sirini aniqlashda tinchlik xolatda o`pkani tiriklik sig’imi o`lchab olinadi, so`ngra u 20 marta o`tirib-turish mashqini bajaradi. Bu mashqni bajargandan so`ng 1 sekunddan so`ng tekshiriluvchi 2 bor nafasini to`xtatadi. Buning natijasini sog’lom kishilarda birinchisiga nisbatan 2 barobar kamaysa, sog’ligi yomonlarda 3 va undan yuqori darajada kamayib ketadi. Tashqi nafas olish organlarini funktsional xolatlarni baxolash metodlari.
Genchi sinalmasi-(xavoni organizmdan chiqarib yuborgandan so`ng to`xtatish). Tekshiruvchi to`liq nafas chiqarib va nafas olgandan so`ng yana nafas chiqaradi va xavoni olishni to`xtatadi. Sog’lom shug’ullanmaydiganlardi bu 20-30 sekundni tashqil etadi, sog’lom sportchilarda esa bu 30-90 sekundni tashqil etadi.
Agarda Genchi sinalmasi, Shtanga sinalmasidan keyinoq bajarilsa yoki boshqa test va sinalmalaridan keyin bajarilsa ularni bajarish orasida kamida 5-7 minutlik dam olish vaqti bo`lishi shart. Chunki bu davrda organizm tiklanib oladi. Ushbu sinalmalarni ayollarga qo`llashda erkaklarga nisbatan 10-15 foiz normalarni kamaytirib olamiz. Bu xolat boshqa test va sinalmalarga ham xosdir.
