Sportchilarda tayanch harakat apparati jarohatlari va kasalliklari tasnifi.Maxsus travmatologik adabiyotlarda barcha jarohatlovchi omillar fizik, kimyoviy, biologik va aralash turlarga bo`linadi. Sportda ko`pgina jarohatlar jismoniy (mexanik va harorat) omillar ta`sirida yuzaga kelishi va ularning orasida aynan mexanik jarohatlar (ya`ni, lat eyish, kapsula-bog’lam apparati jarohatlari, yaralanish va b.) ko`p uchrashi sababli quyida faqat shu omillar ko`rib chiqiladi.
Tayanch harakat apparati jarohatlanishini ishlab chiqilgan tasnifi asosini etiopatogenetik va morfofunktsional tamoyillar tashkil etadi. O`z navbatida, tayanch harakat apparati jarohatlarini morfologik belgilari anatomik – topografik va anatomik – struktur o`zgarishlarni o`z ichiga oladi.
Sportchi jarohat etiopatogenezining yuzaga kelish sabablari:
- Bevosita:
- tashkiliy sabablar (murabbiyning nazariy va amaliy tayyorlanganlik darajasi, musobaqalar jadvali, hakamlar saviyasi, mashq qilish jarayonini qoniqarsiz moddiy-texnik ta`minoti, sanitariya-gigiena va iqlim sharoitlari);
- uslubiy sabablar (guruhlarni tuzish, chigil yozar mashqlarini bajarmaslik, izchillik tamoyilini buzilishi, jismoniy yuklamalarni jadallashtirish, davolashni kuzatishdagi kamchiliklar).
- Bilvosita, sportchini individual xususiyatlariga bog’liq sabablar:
- texnik-taktik tayyorlanganlik darajasining pastligi;
- sust jismoniy tayyorgarlik;
- ma`naviy-irodaviy tayyorgarlikni etarli darajada bo`lmasligi, ruhiyemotsional noturg’unlik;
- sportchi sog’ligidagi muammolar (tayanch harakat apparatining yashirin va yaqqol kasalliklari); – intizom buzilishi; – boshqa sabablar.
Sportda jarohatni yuzaga kelish mexanizmi:
- Jarohatlanayotgan to`qimani fiziologik mustahkamligidan oshib ketuvchi yoki undan oshmaydigan jarohatlovchi ta`sirotni nisbiy kattaligi (kuchi).
- Jarohatni takrorlanish chastotasi:
- bir vaqtda yuzaga keluvchi jarohat;
- takroriy jarohat;
- surunkali takrorlanuvchi jarohat.
- Kuch ta`sir qiladigan joy:
- bevosita mexanizm (zarba, yiqilish, urilib ketish);
- bilvosita mexanizm (koordinatsiyalanmagan bukilish, rostlanish, yiqilish, o`tirib-turish, buralish);
- kombinatsiyalashgan mexanizm.
Anatomik-topografik o`zgarishlar.
- Sportchi gavdasini alohida qismlari (bosh, bo`yin, qo`llar, tana, oyoqlar) da jarohatlarni joylanishi (lokolizatsiya). ular o`z vaqtida tayanch harakat apparatini alohida bo`g’inlari (bilak-tirsak, elka bo`g’imi, elka-tirsak bo`g’imi, bilak-kaft bo`g’imi, qo`l kafti, ko`krak qafasi, qorin, bel sohasi, tos kamari, tos-son bo`g’imi, son, tizza bo`g’imi, boldir, tovon-boldir bo`g’imi, tovon) larga bo`linadi. Sportchilarda tayanch harakat apparati jarohatlari va kasalliklari tasnifi.
hammasi bo`lib 20 ta pozitsiya.
- Jarohatlarni kichik tizimlar sohasida joylashuvi:
- teri qoplami (teri osti yog’ qatlami, fastsiyalar, teri osti shilliq qavatlari);
- harakat a`zolari (mushaklar va paylar, bo`g’imlar, markaziy va periferik asab tizimlari);
- tayanch a`zolari (suyaklar, suyakusti pardasi).
Anatomik – struktur o`zgarishlari.
- Jarohat xususiyati:
- tayanch harakat apparati mikrotravmalari (kichik jarohatlar, kuchli
zo`riqish);
- tayanch harakat apparati makrojarohatlari (yaralanish, lat eyish, qontalashlar, mushaklar va paylar uzilishi, bo`g’imlarning shikastlanishi, sinishlar, chiqishlar va h.k.).
- Patologik jarayonining tarqalganlik darajasi:
- yakka jarohat;
- birgalikda sodir bo`lgan jarohatlar; – kombinatsiyalashgan murakkab jarohatlar.
- Travmatik jarohat kasallik bosqichi:
– o`tkir; – o`tkir osti; – surunkali.
- jarohat kasalligi davri: – kompensatsiya; – sustkompensatsiya; – dekompensatsiya.
