Siyraklashgan havoda chiniqish.
Siyraklashgan havoda chiniqish.Siyraklashgan havoda chiniqish, odatda, tog’larda hamda nisbatan kamroq barokameralarda amalga oshiriladi. Tog’larda chiniqishning afzalligi shundan iboratki, uni faol harakatlar bilan turli xil sport mashg’ulotlari bilan birga qo`shib o`tkazilishni ommaviy ravishda qo`llash mumkin. Tog’lar siyraklashgan havoning chiniqtiruvchi ta’siri bir talay yoqimli omillar kompleksiga ionlashtirilgan musaffo havosi, effektiv quyosh radiatsiyasiga, aralash holdagi chiniqish tadbirlari, sovuqda chiniqish, siyraklashgan havo va quyoshda chiniqish imkoniyatlariga qo`shilib ketadi, tevarak-atrofdagi muhit ham kishiga ijobiy-emotsional ta’sir ko`rsatadi.
Sog’lomlashtirish va sport maqsadlari uchun o`rtacha balandlikdagi (15002500 m) tog’lar chiniqish uchun eng samarali joy hisoblanadi. Undan ko`ra kichikroq balandlikdagi (600-1000 m) tog’larda bo`lish tadbirdan salomatligi bo`shashib ketgan kishilarni sog’lomlashtirish uchun davolash amaliyotida foydalaniladi; 2500 m dan ortiq bo`lgan balandliklardan ko`proq alpinistlar tayyorlashda va amaliy maqsadlarda foydalaniladi.
Siyraklashgan havoda chiniqishning fiziologik asoslari
Dengiz sathida atmosfera bosimi simob ustunining 760 mm darajasiga to`g’ri kelib, nisbatan kichik o`zgarishlar bo`lib turadi. Tog’lar o`rtalarida atmosfera bosimi simob ustunining taxminan 100-200 mm darajasiga to`g’ri keladi. (1500-2500 m balandliklarda), bunda alveolyar havoda kislorodaning partsial bosimi shu raqamlarga muvofiq ravishda simob ustuninning 105 mm darajasidan to 85-70 mm darajasiga qadar, gemoglobinning kislorod bilan to`yinish darajasi kamayib, 94-97 % dan to 92-89 % gacha tushadi.
Kislorod etishmasligi intensiv jismoniy nagruzkalar vaqtida yaqqol ko`zga tashlanadi. Bunda tashqi nafas olish apparati ventilyatsiyani oshirish yo`li bilan kislorod etishmasligini qoplashga qodir bo`lmaydi va qonning hamda to`qimalarning kislorod bilan to`yinmaslik darajasi ortib boradi (gipoksemiya va gipoksiya). Bunday sharoitlarda jismoniy mashqlar organizmga nisbatan yuksak talablar qo`yadi, u ayrim tizimlar va organlar funktsiyasiga stimullovchi va mashq qiluvchi ta’sir ko`rsatadi.
O`rtacha balandlikdagi tog’larda bo`lishning birinchi haftasi organizmga ayniqsa keskin ta’sir ko`rsatadi. SHuning uchun ham bu davrdagi yuklamalar pasttekislik sharoitida o`tkaziladigan odatdagi mashqlarga nisbatan ancha kamaytirilgan bo`lish kerak. Gipoksiyaga moslashish xiyla uzoq muddat (bir yildan ortiq) saqlab qoladi. SHuning uchun ham o`rtacha tog’ yon bag’irlariga ikkinchi marta chiqilgan vaqtda organizmga sharoitning ta’sir darajasi pasayadi.
Mashq ta’sirini kuchaytirish uchun balandlikni o`zgartirib, yuklama oshiriladi.
Qish davrida o`rta tog’ sharoiti yana ham kuchliroq ta’sir ko`rsatadi. Sportda gipoksiya mashg’ulotlaridan foydalaniladi. Bunday mashg’ulotlarning metodikasi ventilyatsiyani qiyinlashtiruvchi sharoit vujudga keltirishdan iborat bo`ladi katta yuklamalar vaqtida faqat burundan shoshilmay nafas oldiriladi, masalan; suzish vaqtida ikki harakat tsiklidan keyin bir nafas olish tsikli bajariladi va hakozo.
