Rus mustamlakachilarining o’lkaga rus aholisini ko’chirib keltirish siyosati.
Rus mustamlakachilarining o’lkaga rus aholisini ko’chirib keltirish siyosati. Rossiya imperiyasining Turkistondagi agrar siyosatidan ko’zlagan asosiy va bosh maqsadi o’lkani Rossiya manfaatlari uchun hizmat qiluvchi xom-ashyo bazasiga aylantirish va eng serhosil yerlar joylashgan hududlarga rus dexqonlarini keltirib o’rnashtirish edi. Shuningdek, Rossiya imperiyasi yer suv munosabatlari O’rta Osiyoda o’z hukmronligini mustahkamlash va uning imkoniyatlaridan o’z manfaatlari yo’lida foydalanishni ko’zda tutgan edi.
1886 yilgi nizomga ko’ra, rus dexqonlaring O’rta Osiyoga ko’chib kelishlari uchun katta imtiyozlar berildi. Shuningdek, bu nizomga ko’ra, «bo’sh yotgan davlat yerlariga» birinchi navbatda harbiy hizmatdan bo’shatilgan harbiy xizmatchilarni qo’yish ko’zda tutildi.
Imperiyaning Turkistondagi yer suv masalalariga doir siyosatida quyidagi siyosat amalga oshirildi:
- Turkistonda barcha yerlar davlat mulki deb e’lon qilindi, o’troq mahalliy aholiga yer merosi yakka jamoa ekanligi tariqasida, ko’chmanchi aholiga esa azaliy dehqonchilik odatlariga rioya etilgan holda, muddati cheklanmagan holda jamoa bo’lib foydalanish uchun topshirildi;
- O’troq aholi yashaydigan joylarda yer, undan amalda foydalanganga biriktirib qo’yildi;
- Dastlab vaqf yerlariga soliq joriy etilgan bo’lsa, keyinroq bu mulklar butunlay tugatilib yuborildi;
- Shahar tashqarisida mahsus ko’chiruv fondlaridan tashqari rus aholisiga yer ajratish ta’qiqlandi;
- Yevropaliklar, xususan, ruslar tomonidan mahalliy aholi yerlarini sotib olish mutlaqo ta’qiqlab qo’yildi va bu qonun 90-yillarning oxirigacha saqlanib qolindi. Ko’chiruvchilik siyosati Turkiston general gubernatorligi tashkil etilgan 1867 yildayoq boshlab yuborildi.
1869 yilda Yettisuvdagi dexqonlar manzilgohlari to’g’risida qoidalar ishlab chiqdi. Bu hududda 1869-1882 yillarda 25 ming kishilik aholisi bo’lgan 29 ta rus qishlog’i, Sirdaryo viloyatida esa 1300 kishilik aholisi bo’lgan 19 ta rus qishlog’i barpo etildi.
1886 yilig Nizomga ko’ra, o’lkaga rus aholisining ko’chib kelishiga siyosiy tus berildi va har bir ko’chib keluvchiga 10 desyatinadan kam bo’lmagan yer ajratilishi ko’zda tutildi.
Yuqorida aytganimizdek, 1875 yilda Avliyootada ilk rus qishlog’i barpo etilgandan boshlab o’tgan 15 yil davomida, ya’ni 1890 yilgacha Turkiston o’lkasida 1300 oiladan iborat 19 ta rus qishlog’i barpo etilgan bo’lsa, Rossiyada ocharchilik yuz bergan 1891-1892 yillarda Turkistonga ko’chib keluvchilar soni keskin ortdi va shu ikki yil davomida 25 ta rus qishlog’i paydo bo’ldi. O’lkadagi rus deqonlarining soni ikki barobar ortdi.
O’lkada rus dexqonlarining salmog’i bir oz ortgach, rus mustamlakachi ma’muriyati ularni qurollantirish va zurur bo’lgan hollarda mahalliy aholi noroziliklari, qo’zg’olonlari, isyonlarini bostirishda foydalanish siyosatini amalga oshira boshladi. Shu maqsadlar 1896 yilda Sirdaryo viloyatiga ko’chib kelgan kazaklarga 123 ta miltiq va o’q-dori, 1897 yilda yana 3000 ta miltiq, Yettisuvda 300, Farg’onada 131, Kaspiyortida 431 miltiq va o’q-dori taqsimlab berildi. Bu bilan Rossiya ko’chiruvchilik siyosati harbiy siyosiy maqsadlarni ko’zlab amalga oshirilganligini ko’rsatdi.
Chor Rossiyasi O’rta Osiyoni bosib olgach, bu yerda o’z manfaatlarini oshirish borasida turli siyosatlar va tadbirlarni amalga oshira boshladi. Mustamlaka hukumatning amalga oshirgan ishlaridan biri Turkistonda temir yo’lning barpo etilishi bo’ldi. Turkistonda temir yo’l ikki asosiy maqsadni harbiy strategik va iqtisodiy maqsadlarni ko’zlab qurildi. Rus mustamlakachilarining o’lkaga rus aholisini ko’chirib keltirish siyosati.
