O’zbekiston xalqining ma’naviy merosi va milliy madaniyatning tiklanishi.
O’zbekiston xalqining ma’naviy merosi va milliy madaniyatning tiklanishi.Mustaqillikka erishganimizdan so’ng sho’ro davrida “millatchi” deb badnom etilib qatag’on qilingan xalqimizning millatparvar farzandlari tarixiy xotirasi qayta tiklandi. Prezidentimiz so’zlari bilan aytganda: “El-yurtimiz taqdiriga daxldor bo’lgan tarixiy adolatni tiklash, xalqimiz va millatimizning yaqin o’tmishidagi yopiq saxifalarini to’la ochib berish, shu tarixdan saboq chiqarib, bugungi va kelajak hayotimizga ongli qarashni shakllantirish, begunoh qurbon bo’lgan insonlar hotirasini abadiylashtirish biz uchun ham qarz, ham farzdir”.Ana shu insoniy burchimizni ado etish maqsadida prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida 2000 yil poytaxtimizning Yunusobod tumanida qatag’on yillarida xalqimizning minglab asl farzandlari qatl etilib ko’mib tashlanga, nech yillar davomida qarovsiz qolib kelgan Bo’zsuv kanali sohilidagi Alvastiko’prik deb nom olgan jar o’rnida Shahidlar xotirasi hiyoboni va keyinchalik shu nomda muzey va jamg’arma tashkil qilindi. 2001 yildan e‘tiboran 31 avgust yurtimizda Qatag’on qurbonlarini yod etish sifatida nishonlanadigan bo’ldi. Amalga oshirilgan va oshirilayotgan bunday savobli ishlar xalqimiz, ayniqsa unib-o’sib kelayotgan farzandlarimizning ongu shuurida tarixiy adolatga ishonch va insoniylik fazilatlarini qaror toptirish, ularning ma’naviy olamini kengaytirishda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega ekani bilan ayniqsa e’tiborlidir.
Mustaqillikning birinchi kunlaridanoq din va diniy tashkilotlar va dinga e’tiqod qiluvchilarga nisbatan davlatning adolatli munosabatini o’zida ifoda etgan “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida ”gi (1991) qonun qabul qilindi. Shunindek, ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy-madaniy hayotda amalga oshirilayotgan ulkan islohotlar, o’zgarishlar, yangilanishlar qatori vijdon erkinligi, davlat va din, dinga ishonuvchanlar va ishonmaydiganlar o’ratasidagi munosabatlarga ham davlatning adolatli siyosati o’natildi.Dinning mamlakatda siysiy bag’rikenglikni ta’minlashda o’rni va rolini hisobga olib, yana bir bor vijdon erkinligiga e’tibor qaratish lozim deb topildi. 1998 yil birinchi mayda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining XI sessiyasida jamiyat rivojida din bilan bog’liq muammolarga aniqlik kiritish va turli havf-hatarlarning oldini olish “Vijdon erkinligi” qonunining yangi tahriri qabul qilindi. O’zbekiston xalqining ma’naviy merosi va milliy madaniyatning tiklanishi.
Yaqin o’tmishning salbiy asoratlaridan biri shuki, sobiq sho’ro tuzumi davrida dunyoviy ilm va diniy-falsafiy ta’limot, ya’niki diniy ilmlar bir-biriga qarama – qarshi qo’yildi. Ular bir-birini inkor etadigan hodisalar tarzida etildi. Diniy tafakkur dunyoviy ilm rivojiga mo’nelik ko’rsatadigan chirkin bid’at sifatida qoralandi. Biz bugun bunday qoralashning tubdan zararli va tarixan asossiz ekanligini ochiq aytishimiz mumkin. Dunyoviy va diniy g’oyalr bir-birini boyitib borgan sharoitda taraqqiyot yuksak bosqichga ko’tarildi… Bunga bashariyat tarixda o’chmas iz qoldirgan Imom Buxoriy va Muso Xorazmiy, Imom Moturidiy va Abu Rayhon Beruniy, Imom G’azzoliy va Ibn Sino, Imom Termiziy va Abu Nasr Forobiy singari buyuk zakovat sohiblari yashab faoliyat ko’rsatgan davrlar yorqin misol bo’la oladi. O’zbekiston xalqining ma’naviy merosi va milliy madaniyatning tiklanishi.
Mustaqillik farzandlarimizni dunyoviybilimlar bilan bir qatorda Imom Buxoriy to’plagan hadislar, Naqshbandiy ta’limoti, Termiziy o’gitlari, Yassaviy hikmatlari asosida tarbiya qilish imkoniyatlariga ega bo’ldik. Bugun guvoh bo’lib turgan yuksak e’tirof avvalo ana shunday ajdodlarimizning tabarruk nomlari va qoldirgan merosiga qo’shgan beqiyos hissasiga berilgan munosib baho demakdir. Mustaqillik davrida islomiy qadriyatlar tiklandi, iymon-e’tiqodimiz o’zimizga qaytdi. Bu savobli ezgu ishlarga karvonboshi hurmatli prezidentimiz Islom Karimov ekanini har daqiqa eslab turishimiz lozim. Eng muhimi, mamlakatimizning barcha hudud va mintaqalarida islomiy qadriyatlarni tiklshdek ezgu maqsad yo’lida hamma uchun ibratli va hayrli ishlar amalga oshirilmoqda. Bu haqida so’z yuritilganda, Toshkent shahrida joylashgan Qur’oni Karimning eng qadimiy va mo’tabar nusxalarida biri bo’lgan mashhur Usmon Qur’oni saqlanayotgan Hazrati Imom majmuasida amalga oshirilgan keng ko’lamli qayta tiklash va ta’mirlash ishlarini eslash, Samarqanddagi Imom Buxoriy va Imom Moturudiy ziyoratgohlari, Buxorodagi Abduxoliq G’ijduvoniy va Bahouiddin Naqshband, Minorai Kalon va Masjidi Kalon majmulari, Surxondaryodagi Hakim Termiziy va Imom Termiziy, Xivadagi Ichan qal’a, Shaxrisabzdagi Dor’ut tilovat, Qarshi shahridagi Odina va Ko’kgumbaz obidalari, Karmana shahridagi Qosimshayx maqbarasini aytish mumkin. Bu amalga oshirilgan ishlar xalqimizning tarixiy hotirasi, milliy o’zligi va ma’naviyatining yuksalishida katta ahamiyatga egadir.
Sobiq sho’rolar tuzumi tanazzulga yuz tutib, eski hukmron, yakkahokim bolshevistik-kommunistik mafkura batamom inqirozga uchrab, yangi mustaqil davlatlar shakllanishida jarayonida ma’lum muddat g’oyaviy-mafkuraviy bo’shliq holati vujudga keldi. Shu ma’noda, O’zbekiston Respubliksi prezidenti Islom Karimovning quyidagi fikrlri ahamiyatga ega: “Men ko’hna bir haqiqatni eslatmoqchiman: tabiatda bo’shliq bo’lmaganidek, insonning ongu tafakkurida ham bo’shliq bo’lishiga aslo yo’l qo’yib bo’lmaydi. Har bir ongli odamning voqelikka o’z munosabati, maqsad va intilishlari bo’lishi tabiiydir”. Mana shu bo’shliqni to’ldirish maqsadida mustaqillikning dastlabki kunlaridayoq ma’naviyat sohasiga katta e’tibor berila boshlandi. Prezidentimiz aytganlaridek, xalqimizning tayanchi ajdodlarimiz qoldirgan ma’naviy merosning o’zi katta bir xazina. Bu xazinadan mustaqilligimmizni mustahkamlashda, ma’naviy barkamol insonni tarbiyalashda oqilona foydalanishimiz lozim. Qadimiy yozuvlar, bitiklar, xalq og’zaki ijodi namunalari, ulug’ shoir va mutafakkirlarimiz yaratgan dunyoviy bilim va badiiy asarlar, Qur’oni Karim, hadis, va boshqalar bizning boy ma’naviy merosimiz hisoblanadi.Ular inson ichki dunyosining, ruhiyatining, inchunun ma’naviyatning sayqal topishiga qaratilgan. Umuman olganda mustaqillikdan keyingi davrlarda amalga oshiriligan islohotlarning aksariyat qismi ma’naviyat sohasiga qaratilgan bo’lib, buyuk ma’naviy merosni o’rganishdan iborat.
XX asrning oxirgi o`n yilligida xalqaro munosabatlarining rivojlanishida g`oyat muhim vokealar sodir buldi. Sotsialistlik sistema parchalanib Evropaning qator mamlakatlari mustabid tizim zulmidan kutilib demokratik rivojlanish yo`liga utdi. Sobiq SSSR urnida mustaqil davlatlar paydo bulib ular jahon xam jamiyatiga bevosita kushilib halqaro munosabatlarning alohida sub`ektlariga aynaldilar. 1991 yilda SSSR tarqalib ketgach jahon rivojlanishida yangi murakkab bir davr yuzaga keldi. Birinchidan, davlatlararo munosabatlar tizimidagi muvozanat buzildi. Jahonda siesiy-iqtisodiy bulinish ruy berdi. kuchlar markazi ilgacha asosan ikki joyda tuplangan, dune ikki kutbli bulgan bulsa, endi vaziyat uzgardi, dune kup kutbli bulib qoldi, nazorat kilish kiyinlashdi. Ikkinchilan, jahon mamlakatlari urtasida ijtimoyiiqtisodiy tengsizlik va ziddiyatlar yanada usdi. Uchinchidan jaxonning kupgina mamlakatlarida ijtimoyi osoyishtalikka qarshi xavf-xatarlar usib borayapti. Boy va kambag`allar urtasida mulkiy tafovutning kuchayishmi, ishsizlikning, kashshoqlikning avj olishi, bir qator mintaqolarda milliy-etnik va diniy nizolarning kelib chiqishi ekstremizm va fundamentalizm kabi ilatlarning kuchayishi ijtimoyi-siesiy barkarorlikka futur etkazuvchi omillar xisoblanadi. Tortinchidan yadro urushi xavfi a`cha kamaygan bulsa xam xali ommaviy kirgin kuroliginig kup miqdorda saqlanaetganligi va bunday kurolga ega bulaetgan davlatlar safining ortib borishi, shuningdek ekologik muammolarning kuchayishi xam jahon tarakkietiga salbiy ta`sir kursatmoqda. O`zbekistonning jahon xamjamiyatiga munosib urin egallashi uchun asosiy shart-sharoitlar bu uning jug`rofiy-siesiy jahatdan qulay mintaqada ekanligidir. Birinchidan, O`zbekiston markaziy Osiyo mantaqasining transport, boy xamda mustaqil energetika omillari markazida joylashgan. Ikkinchidan, O`zbekiston qulay tabiiy-iqlim sharoitiga ega. Bizda kadimiy dehkonchilik madaniyati va boy mineralxamashe resurslari bor. Uchinchidan davlatimiz nafokat o`zini o`zi ta`minlaydigan, balki chetga chiqarishga. Iqtisodietning asosi bulmish muhim tarmoqlarga ega. Turtinchidan O`zbekistonning insoniyat tsivilizatsiyasida salmoqli o`rni bor. Yurtimiz ma`naviy serosga boy. Shu bilan birga O`zbekistonning jahon xamjamiyatiga kushilib mustaqil rivojlanigshida salbiy ta`sir kursatuvchi qator kiyinchiliklar xam mavjud. Bular kuyidagilar: Birinchidan, jug`rofiy-strategik tarafdan olib qarasaq, Markaziy Osiyoda kommunikatsiyalar nomaqbul rivoj topgani va uning tarmoqlari a`cha buzilganligini kuramiz. Ikkinchidan, markaziy Osiyoda suv resurslari cheklangan va Oral dengizi bilan bog`liq ekologik faloqat ta`siri seziladi.
Uchinchidan, mantaqada xavfsizlik tizimi alohida e`tiborni taqozo etadi. Bu erda atrofdagi kuchli davlatlar va siesiy kuchlar markazlarining bir-biriga mos kelmaydigan ta`sir etish istaklari borligini xam xisobga olmasdan bulmaydi. O`zbekiston mustaqillikka erishgandan keyingi yutuqlardan muhimi, uning jahon xamjamiyatidan munosib o`rin olganidir. 1991 yil 31 avgusta Oliy Kengash VI sessiyasida kabul kilingan ²Mustaqillik xakidagi Baenotda² O`zbekistonning tashqi siesatdagi yo`li oniq qilib belgilangan edi. Jumladan unda: ²Xalqaro xamjamiyatning tula xuquqli a`zosi bulgan O`zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarda mustaqil davlat, xalqaro xuquq sub`ekti sifatida qatnashadi, uning maqsablari mustahkam tinchlik, kurolsizlanish, o`z xududini kurol yarog`lardan xoli qilish, yadroviy kurolni va boshka ommaviy kirg`in kurollarini yo`qotish, suveren davlatlar o`rtasidagi nizo va ziddiyatlarni hal etishda kuch ishlatish va taziyiqqa yo`l kuymaslikdan ibarot² – deb qayd qilindi. Prezident I.Karimov o`zining ²O`zbekistonning o`z istiklol va taraqiet yo`li² kitobida mamlakatimizning mustaqil tashqi siesatini nazariy va amaliy jihatdan asoslab berdi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 17 moddasida mamlakatimiz tashqi siesatining qoidalari konunlashtirildi. Bu koidolar ²O`zbekiston Respublikasi tashqi siesiy faoliyatining asosiy tamoyillari tug`risidagi ²Chet el investitsiyalari tug`risidagi, jiy investorlar va investitsiyalarga kafolat berish tug`risidagi, ²Tashki iqtisodiy faoliyat tug`risidagi² xujjatlarda o`z ifodasini topdi. O`zbekiston Prezidenti I.karimovning birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 48 (1993) va 50-yubiley (1995 sessiyalaridagi nutqlarida mustaqil O`zbekiston tashqi siesatining bosh io`nalishlari belgilab berildi. O`zbekiston xukumati respublika tashqi siesatining asosiy tamoyillari kuyidagilardan iborat:
- mafkuraviy karashlardan kat`iy nazar xamkorlik uchun ochilik, umuminsoniy kadriyatlarga, tinchlik va
- xavfsizlikni saklashga sodiqlik:
- davlatning suveren tengligi va chegaralar daxlsizligini xurmat qilish:
- boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik:
- nizolarni tinch yo`l bilan hal qilish
- kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid kilmaslik:
- ichki milliy konunlar va xuquqiy normalardan xalqaro xukukning umum e`tirof etilgan qoidolari va normalarining ustuvorligi:
- davlatning, xalqning oliy manfaatlari, farovonlik va xavfsizligini ta`minlash maqsadida ittifoqlar tuzish, xal dustliklarga kirish va ulardan ajralib chiqish:
- tajovuzkor xarbiy bloklar va uyushmalarga kirmaslik:
- davlatlararo alokalarda teng xukukning va o`zaro manfaatdorlik, davlat milliy manfaatlarining ustunligi:
- tashqi alokalarni xam ikki tamonlama, xam ko`p tomonlama kelishuvlar asosida rivojlantirish, bir davlat bilan yakinlashish hisobiga boshqasidan uzoqlashmaslik.
1992 yil 2 martda O`zbekiston Respublikasi o`z tarixida birinchi bor xalqaro xamjamiyatning teng xukukli sub`ekti sifatida Birlashgan Millatlar Tashkiloti a`zoligiga qabul qilindi. 1993 yil fevral oyida Toshkentda BMT vakolatxonasi ta`sis etilib, ish boshladi. Bugungi kunda BTM ning O`zbekistondagi vakolatxonasi respublikada BTM ning taraqqiet Dasturi, Sanoat taraqqieti dasturi. Jahon sog`likni saqlash tashkiloti, narkotiklarni nazorat qilish buyicha Dastur, Bolalar jamg`armasi singari ixtisoslashgan muassalarni o`z tarkibiga birlashtirishga muvaffaq buldi. O`zbekiston 1992 yil fevral oyida duneda tanslikni mustaxkamlash, inson xukuklarini himoya qilish buyicha katta tadbirlarni amalga oshiraetgan mufuzli xalqaro tashkilot – Evropada Xavfsizlik va Xamkorlik Tashkilotiga (EXHT) a`zo bulib kirdi. O`zbekiston Respublikasi bir qator ixtisoslashgan nufuzli xalqaro iqtisodiy, ilmiy-texnika va madaniy tashkilotlar Jahon iqtisodiy xamkorlik tashkiloti, Jahon Banki, Xalqaro valyuta jamg`armasi Evropada tiklanish va taraqqiet banki, Xalqaro mehnat tashkiloti, xalqaro pochta ittifoqi, Jahon sog`likni saqlash. tashkiloti, Xalqaro Olimpiya Kumitasi, Osiyo va Tinch okean xavzasi buyicha iqtisodiy va ijtimoyi komissiya, Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy xamkorlik tashkiloti, Bajxonalar xamkorligi Kengashi, BTMning ta`lim, fan va madaniyat buyicha Kumitasi (YuNESKO) va boshqa tashqilotlar a`zosidir. O`zbekiston o`z taraqqietida, shuningdek tashqi siesiy alokalarida Amerika Kushma Shtatlari bilan xamkorlikka katta e`tibor bermokda. 1992 yilda Toshkent va Vashingtonda elchixonalar ochildi. O`zbekistonda 1996 yil boshlarigacha amerikalik sarmoyadorlar ishtirokida 200 ta uzbekamerika kushma karxonalari tashkil topdi va faoliyat kursatdi. Bular orasida Navoyi viloyati Zarafshon vodiysidagi, Muruntovda AQSh ning N`yumont Mayning Korporatsiyasi bilan xamkorlikda tog` jinslaridan oltin va kumun ajratib oluvchi kushma korxonasi bor. O’zbekiston xalqining ma’naviy merosi va milliy madaniyatning tiklanishi.
Sunggi yillarda O`zbekistonning AQSh bilan tashqi savdo munosabatlari ortib bormoqda. Masalan, 1998 yilda O`zbekistondan chikarilgan bulsa, shu davr mobaynida AQSh dan 242,9 mln. dollarlik maxsulot isport qilib olindi e`tibor olindi. O`zbekiston kupgina mantakaviy tashkilotlar, chunonchi, Evropa Ittifoqi, Nato, EKO, Islam konferentsiyasi, kushilmaslik xarakati va boshqalar bilan xam samarali xamkorlik qilmoqda.O’zbekiston xalqining ma’naviy merosi va milliy madaniyatning tiklanishi.
O`zbekiston O`rta Osiyo davlatlari bilan Turkiya, Pokiston, Eron tomonidan tuzilgan iqtisodiy xamkorlik tashkilotiga a`zo bulib kirdi va Trans Osiyo temir yo`li kurilishida faol ishtirok etmoqda. Tashqi iqtisodiy alokalarda respublikamiz iqtisadietiga xorijiy sarmoyalarning tuxtovsiz kirib kelishni ta`minlamoqda. O`zbekiston xukumati Kanada, XXR, Turkiya, Gollandiya, Germaniya, Shveytstsariya banklari va firmalari bilan 1,5 milliard AQSh dollari hajmida 32 ta yirik kredit bitimi tuzdi va ular amalga oshmaqda.
Sobiq SSSR parchalanib ketganday so`ng, 1991 yilning dekabrida Mustaqil davlatlar Xamdustligi tuzildi. O`zbekiston xamdustlik g`oyasini kullab, uning ta`sis etuvchilaridan biri bulib bu tashkilotga a`zo mamlakatlar bilan iqtisodiy va savdo aloqalarini mustahkamlasi borasida faol ish olib bormoqda.
Davlatimizning tashqi siesatda Xamdustlik mamlakatlari bilan ikki tomonlama xamkorlikni yo`lga kuyish va rivojlantirishga alohida ahamiyat berilmoqda. Rossiya, Ukraina, Belarus`, Moldova, MDH ning boshqa mamlakatlari bilan siesiy, savdo, iqtisodiy va boshqa sohalarda ikki tomonlama shartnomalar imzalanib uzaro manfaatli xamdustlik asoqalar uchun mustahkam asos yaratildi. O’zbekiston xalqining ma’naviy merosi va milliy madaniyatning tiklanishi.
