Klinik o`lim xolati va jonlantirish tadbirlari.
Klinik o`lim xolati va jonlantirish tadbirlari.Trenirovka noto`g’ri uyushtirilganda va musobaqalarda havfsizlik qoidalariga rioya qilinmaganidan sportchilar organizmida xayot faoliyatining jiddiy buzilishlari bilan kechadigan o`tkir patalogik holatlar (shok, suvda cho`kish, o`ta zo`riqish, issiqva oftob urishi, sovqotish va boshqalar) rivojlanishi mumkin. Bunday holatlarda hayotiy funktsiyalarning so`nishi, ayrim hollarda esa klinik o`lim, nafas olish va yurak faoliyati to`xtashi yuz berishi mumkin. Bunday vaziyatlarda har bir sportchi, trener va jismoniy tarbiya o`qituvchisi baxtsiz hodisa yuz bergan joyda birinchi (vrachgacha) meditsina yordamini shoshilinch ravishda bajarishi shart. Shikastlangan sportchining hayot-mamoti, qolaversa, keyingi davolash samaradorligi o`z vaqtida qanchalik yordam berilganligiga bog’liq. Mana shuning uchun har bir kishi birinchi yordam ko`rsatish tadbirlarini bilishi va ularni to`g’ri bajara olishi shart.
Hozirgi vaqtda ilm va exnika taraqqiyoti tufayli zamonaviy “Reanimatologiya” (re-yangitdan, animore-tiriltirish demakdir) rivoj topdi. Uning vazifasi -o`layotgan organizmda ro`y beradigan mexanizmlarni o`rganish va shu asosda o`limga qarshi kurash metodlarini ishlab chiqish va amalda qo`llashdan iborat. Reanimatologiyaning vazifasi agoniya yoki klinik o`lim holatidagi bemorlarni tiriltirish bilangina chegaralanib qolmaydi.
Reanimatologiyaning asosiy vazifasi organizmning yo`qolgan funktsiyani tiklabgina qolmay, balki yo`qolishining oldini oladigan dori vositalari, maxsus apparatlar va metodlardan foydalanib, davo tadbirlari kompleksini intensiv va maqsadga muvofiq o`tkazishdan iborat. Shu sababli klinik reanimatologiya, shuningdek intensiv terapiya deb ham ataladi. Organizmning nafas olishi va yurak faoliyatini to`xtashi bilan bir vaqtda nobud bo`lmasligi bundan ancha yillar oldinroq aniqlangan edi. Qon aylanishi va nafas olish to`xtaganida, turli to`qimalar ularga qon va kislorod kelmay qolganiga turlicha javob reaktsiyasi qaytaradi va ular ayni bir vaqtda xalok bo`lmaydi. Shunga binoan “reanimatsiya” deb nom olgan tadbirlar kompleksi yordamida qon aylanishi va nafas olishni o`z vaqtida tiklash bemorni terminal holatdan chiqarishi mumkin. Klinik o`lim xolati va jonlantirish tadbirlari.
Tibbiyotda biologik va klinik o`lim holati tafovut qilinadi.
Klinik o`lim holati bu hayot bilan o`lim orasidagi ma`lum oraliq bo`lib, ma`lum vaqtgacha inson ichki imkoniyatlar hisobiga yashab turadi. Bu vaqtda unda hayot belgilari: ya`ni nafas olish, qon aylanish bo`lmaydi, tashqi ta`sirlarga farqsiz bo`ladi, og’riq sezmaydi, ko`z qorachig’i kengaygan va yorug’likni sezmaydi. Ammo bu davrda hali undagi hujayralarda hayot butunlay so`nmagan bo`lib, ma`lum modda almashinuvi jarayonlari davom etadi va bu organizmning minimal hayot faoliyatini davom ettirishiga etarli bo`ladi.
Shuning uchun tashqi ta`sir natijasida hayot faoliyatini yo`qotgan organizmning ba`zi bir qismlarini tiklash natijasida uni hayotga qaytarish imkoniyati bor. Klinik o`lim xolatiga tushgan kishida uni hayotga qaytarish uchun jonlantirish tadbirlarini boshlab olinguncha bo`lgan vaqt 7 daqiqagacha davom etadi. Chunki miya po`stlog’ining hujayralari kislorod etishmovchiligiga 7 daqiqaga chidamli. Hech qanday yordam bo`lmagan taqdirda eng oldin bosh miya qobig’idagi hujayralar parchalanadi va klinik o`lim holati biologik o`lim holatiga o`tadi.
Biologik o`lim – qaytarib bo`lmaydigan jarayon bo`lib, organizmdagi biologik jarayonlar butunlay to`xtashi bilan xarakterlanadi, shuningdek organizmdagi oqsil strukturalari parchalanadi. Bu klinik o`lim vaqti tugagandan keyin ro`y beradi.
Biologik o`lim holatida organizmdagi barcha hujayra va to`qimalarda hayot butunlay to`xtaydi. Bu holatda o`lgan odamni tiriltirish mumkin emas.
Klinik o`lim holatida yurak qon tomir va nafas organlari falajlanib, vaqtincha to`xtaydi. Agarda bu holatda tez va o`z vaqtida yordam ko`rsatilsa, to`xtagan yurak va nafas organlari yana ishlab ketadi. Shunday qilib, jonlantirish, ya`ni reanimatsiya tadbirlari sun`iy nafas oldirish va yurakni massaj qilishdan iboratdir.
Sun`iy nafas oldirish jarohatlangan kishining holatini aniqlash bilanoq boshlanishi kerak. Jaroxatlangan kishini xolatini aniqlash elkasiga uraman, eshitaman, ko`raman uslubida amalga oshiriladi. Sun`iy nafas oldirish «og’izdan og’izga» deb ataluvchi usul bilan amalga oshiriladi, ya’ni yordam ko`rsatuvchi kishi o`z o`pkasini havoga to`ldirib jarohatlangan kishi og’ziga havoni haydaydi. Odam o`pkasidan chiqqan havo, ikkinchi odam o`pkasi ishlashi uchun etarli miqdorda kislorodga ega bo`lishi aniqlangan. Bu usulda jarohatlangan kishi chalqancha yotqiziladi, og’zi ochilib, og’iz bo`shlig’ida mavjud bo`lgan yot jismlar va shilimshiqdan tozalanadi, havo o`tish yo`lini ochish uchun boshini bir qo`l bilan peshona aralash ko`tariladi, ikkinchi qo`l bilan dahanidan tortib, dahanini bo`yni bilan taxminan bir chiziqqa keltiriladi. Shundan keyin ko`krak qafasini to`ldirib nafas olib kuch bilan bu havoni jarohatlangan kishi og’zi orqali puflanadi. Bunda yordam ko`rsatayotgan kishi og’zi bilan, jarohatlangan kishining og’zini butunlay berkitishi va panjalari yordamida uning burnini berkitishi kerak.
Shundan keyin yordam ko`rsatuvchi boshini ko`tarib, yana o`pkasini havoga to`ldiradi. Bu vaqtda jarohatlangan kishi passiv ravishda nafas chiqazadi.
Bir daqiqada taxminan 12-16 marta puflashni doka, dastro`mol va trubka orqali ham bajarish mumkin. Agar jarohatlangan kishi mustaqil nafas olishini tiklagan taqdirda ham, sun`iy nafas oldirishni bemor o`ziga kelguncha davom ettiriladi.
Yurakni tashqaridan massaj qilish jarohatlangan kishi organizmidagi qon aylanish funktsiyasini sun`iy ravishda tiklab turish maqsadida amalga oshiriladi. Klinik o`lim xolati va jonlantirish tadbirlari.
Yurakni tashqaridan massaj qilish amalini bajarish uchun to`sh suyagi xanjarsimon o`sig’i asosidan 2 ko`ndalang barmoq yuqoridan massaj qilinadigan joyni belgilab, qo`lni bir-biri ustiga to`g’ri burchak shaklida qo`yib, jarohatlangan kishi ko`krak qafasini tana og’irligida mu`lum miqdordagi kuch bilan bosiladi. Bosish soniyada 1 marta keskin kuch bilan bo`lishi kerak. Bunda ko`krak qafasi ichkariga qarab 3-5 sm pasayishi kerak va bu yurak urishi ritmiga moslab davom ettiriladi.
Massaj qilish chuqurligi 3 smga etmasa massaj qilishdan xech qanday foydali o`zgarish bo`lmaydi, agar 5 smdan chuqur bo`lsa yurak, o`pka, jigar, oshqozon yorilishi, qovurg’alarni sinishi kabi asoratlar kuzatiladi.
Massaj qilish sun`iy nafas oldirish bilan birgalikda olib borilishi kerak. Agar yordam ko`rsatayotgan kishi bir o`zi bo`lsa, xar 2 marta puflagandan keyin 15 marta ko`krak qafasini bosishi kerak. Agarda yordam ko`rsatayotgan kishilar ikki kishi bo`lsa, xar 1 marta puflaganda 5 marta ko`krak qafasini bosishi kerak. Jarohatlangan kishining yurak urishi mustaqil bo`lganligini uning pul’sini tekshirib bilinadi. Buning uchun yuqoridagi vazifalarni 2-3 soniyaga to`xtatib uyqu arteriyasidan tomir urishi sanab ko`riladi. Bunda yurak faoliyati tiklanmagan bo`lsa jonlantirish tadbirlari davom ettiriladi.
