Jismoniy tarbiya darsiga qo`yilgan gigienik talablar.
Jismoniy tarbiya darsiga qo`yilgan gigienik talablar. Davlat tomonidan tasdiqlangan o`quv rejasi va dasturiga ko`ra jismoniy tarbiya darsi hamma sinflarda haftasiga 2 soat o`tkaziladi. Bu ikki soatni birga qo`shib yoki bir kunda o`tkazish mumkin emas. YUqorida aytilganidek, boshlang’ich sinflarda 3- o`rta va yuqori sinflarda 4-soatlarda o`quvchilarda aqliy charchash yuzaga keladi.
SHuning uchun xuddi mehnat darsi singari jismoniy tarbiya darsini ham shu soatlarga dars jadvaliga qo`yilsa natija yaxshi bo`ladi (mehnat darsi bo`lmagan kuni), chunki jismoniy mashg’ulotlar va harakatlanish natijasida organizmda qon aylanish kuchayadi, miya nerv hujayralarining qon orqali oziq mod-dalar, kislorod bilan tahminlanishi yaxshilanadi, aqliy mehnat bajarmaganligi uchun 45 minut miya ho`jayralari dam oladi va bu darsdan keyingi aqliy mehnat bilan bog’liq darslarda o`quvchilarning ish qobiliya-ti yaxshi bo`ladi. Jismoniy tarbiya darsi metodik jihatdan 3 qism-ga bo`lib o`tkaziladi:darsning boshlanish qismi (3-5 minut) o`quvchi-lar organizmini shu darsda bajariladigan jismoniy mashg’ulotlarga taiyorlash (moslashtirish). Buning uchun yurish, o`rtacha tezlik-da chopish, sakrash kabi mashg’ulotlar o`tkaziladi; darsning asosiy qismi (35—40 minut) dasturda ko`rsatilgan mashg’ulotlarni to`liq bajarishdan iborat. Bu mashg’ulotlar o`quvchilar harakatining tez,chaqqon va kuchli bo`lishini tahminlashga qaratilgan;darsning yakunlovchi qismi (2—5 minut) o`quvchilar organizmini tinch holatga keltirishga qaratiladi. SHuni alohida qayd qilish kerakki, jismoniy tarbiya darsini unumli bo`lishi dars vaqtida har bir o`quvchining qanchalik ko`proq vaqt aktiv mashg’ulot bajarishiga bog’liq. Boshlang’ich sinflarda har bir o`quvchk dars vaqtini kamida 50—55% ida aktiv mashg’ulot bajarmog’i kerak, o`rta va yuqori sinf o`quvchilari esa dars vaqtining 70—75% ida aktiv mashg’ulot bajarishlari zarur. Bu darsning zichlik ko`rsatkichi deyiladi. Bu ko`rsatkichning yuqori bo`lishi o`qituvchi tomonidan darsni metodik jihatdan to`g’ri tashkil qilinishiga hamda sport bazasining (mashtulot maydoni va sport buyumlarining) etarli bo`lishiga bog’liq. Jismoniy tarbiya darsiga qo`yilgan gigienik talablar.
Ertalabki gimnastika.
Ertalabki gimnastikaning gigienik ahamiyati «juda katta. U bosh miya hujayralarini uyqudan keyin yarim tormozlangan holatdan qo`zg’algan holatga, ya`ni ish bajarish holatiga kelishiga yordam beradi. Organizmning hamma muskullari, to`qima va hujayralarida qon aylanishini yaxshilab, ularning ish qobiliyatini oshiradi.
Ertalabki gimnastika kompleksiga quyidagi harakatlarni bajarish kiradi: — qo`llarni yuqoriga ko`tarish,— oldinga bukish,— orqaga bukish;— qo`llarni va gavdani o`ng va chap tomonga qarab burib harakatlanish;— qo`llarni yon tomonga cho`zgan holda orqaga qayrilib harakatlanish;—joyida turgan holda sakrash va chopish,— oxirida organizmni tinchlantiruvchi harakatlarni bajarish, ya`ni yurish. chuqur nafas olish.
Boshlang’ich sinf o`quvchilari yuqorida ko`rsatilgan mashg’ulotlarning har birini 3—4 marta, o`rta va yuqori sinf o`quvchilari 5—8 martadan bajaradilar. Joyida chopish 20—40 sekund davom etadi.
Maktabda dars oldidan o`tkaziladigan gimnastika. Dars boshlanishidan oldin hamma o`quvchilar gimnastika mashg’ulotlarini bajarishlari shart. Uning programmasini jismoniy tarbiya o`qituvchisi maktab vrachi hamkorligida tuzadi. Gimnastika boshlang’ich sinf o`quvchilari uchun 5—8 minut, o`rta sinf o`quvchilari uchun 8—10 minut, yuqori sinf o`quvchilari uchun 12—15 minut davom etadi. Havoning issiq kunlari gimnastika maktab hovlisida, sovuq kunlari — koridor yoki sport zalida o`tkaziladi.
Boshlang’ich sinf o`quvchilarida darsning 3—4 soatlarida aqliy mehnat charchash yuzaga keladi. Ularda aqliy charchash belgilarini yo`qotish va darsga e`tiborni oshirish, ish qobiliyatini yaxshilash uchun 3—4 soatlarning o`rtasida 1— 2 minutda dars to`xtatiladi va o`qituvchi rahbarligida o`quvchilar parta yonida turib gimnastika harakatlarini bajaradilar. Bu vaqtda deraza fortochkasini ochib, sinf havosini yangilash kerak.
O`rta va yuqori sinflarda 3-4 soat darslaridan keyin tanaffus paytida sinfkom yoki jismoniy tarbiya o`qituvchisi rahbarligida hamma o`quvchilar maktab hovlisida, sinfda yoki koridorda 5-6 minut gimnastika mashg’ulotlarini bajaradilar.
Uquvchilarning sport sektsiyalarida qatnashishi. Uquvchilar sinfdan tashqari mashg’ulot sifatida sportning turli sektsiyalarida qatnashishlari mumkin. Bu sektsiyalarda qatnashuvchilar uchun gigiena talabi shundan iboratki sektsiya mashg’ulotlari haftasiga 2 martadan oshmasligi kerak, mashg’ulot 3—4 sinf o`quvchilari uchun 45—60 minut, 5—6 sinf o`quvchilari uchun 60—90 minut, 7— 10 sinf o`quvchilari uchun 90—120 minutdan ko`p davom etmasligi kerak. Sektsiyaga qatnashish uchun vrachning ruxsati kerak.
Sog’lom, jismoniy baquvvat sport sektsiyalariga qatnashadigan o`quvchilar sport musobaqalariga jalb qilinadilar. Maktabda o`tkaziladigan musobaqalarga 9 yoshdan katta o`quvchilar, tuman, shahar musobaqalariga 11 yoshdan katta, viloyat, o`lka musobaqalariga 13 yoshdan katta, respublika musobaqalariga 15 yoshli va undan katta, Xalqaro miqyosidagi musobaqalarga 16—18 yoshli o`quvchilar qatnashishi mumkin.
Jismoniy mashg’ulotlarning ba`zi turlarini bajarganda qo`l qavarishining oldini olish uchun mashg’ulotdan oldin qo`lga magneziy kukini surtiladi, mashg’ulotdan keyin qo`lni sovun bilan yuvib, so`ngra glitserin surtishadi.
Gimnastika zaliga bo`lgan gigienik talablar.
Har bir o`quvchi uchun zalning pol sathi 4 m2 dan kam bo`lmasligi kerak. Pol tekis taxtadan bo`lishi unda yorilgan, o`yilgan, kovak joylari bo`rtib chiqib turgan mix yoki shruplari bo`lmasligi kerak. Devorining pastki 1,5—2 metr qismi yog’liq bo`yoq bilan bo`yaladi, yuqori qismi elimlik bo`yoq bilan bo`yaladi.
Zalning tabiiy yorug’ligi 1:4—1:5 ga teng bo`lishi talab qilinadi. Sun`iy yorug’lik spiralli elektr lampalari qo`llanganda 100 lyuks, lyuminestsent lampalarida 200 lyuks bo`ladi. Derazalar va elektr lampalari to`p tegib sinmasligi uchun to`r sim bilan to`sib qo`yiladi. Zalning temperaturasi—14—15°S bo`lishi kerak.
Cho`milish basseyniga qo`yilgan gigienik talablar.
CHo`miladigan basseynda har bir mashg’ulot o`tkazuvchi o`quvchi uchun 5 m2 suv sathi to`g’ri kelishi kerak. Suv tozalign jihatidan ichiladigan suvga to`g’ri kelishi kerak. U har kuni yangilanib va bakteriologik tekshiruvdan o`tkazilib turiladi. Suvning temperaturasi 22— 30°Sbo`ladi.
Basseyn yorug’ligi xuddi gimnastika zalinikidek bo`lishi kerak, ya`ni tabiiy yorug’lik 1:4—1:5, sun`iy yorug’lik spirallik lampalarda 100 lyuks, lyuminestsent lampalarida 200 lyuks.
Sport maydonchasi va sakrash chuquriga bo`lgan gigienik talablar.
Sport maydonchasi tekis, tuprog’i bir oz qumli, toza, tosh, shisha maydasi va boshqa narsalar aralashmagan bo`lishi kerak. Sport maydonchasi har kuni tozalanib turiladi, mashg’ulot o`tkazishdan 35—40 minut oldin suv sepiladi.
Granata, koptok, disk irg’itiladigan maydoncha tekis, qattiq, changimaydigan bo`lishi kerak. Sakraydigan chuqurning ichi sim-elakdan o`tkazilgan toza qum va mayda yog’och kepagi aralashmasi bilan to`ldiriladi. Uning atrof devoriga yumshoq rezinka yoki ichiga yumshoq narsa solingan brezent qo`yiladi. Mashg’ulot o`tkazishdan oldin qum, temir kurak yordamida yumshatiladi. Mashg’ulotdan keyin yomg’ir suvi va boshqa narsalar tushmasligi uchun taxtadan yasalgan qopqoq bilak berkitib qo`yiladi. Jismoniy tarbiya darsiga qo`yilgan gigienik talablar.
