Farmakologik tiklash vositalari.
Farmakologik tiklash vositalari. Sportchilarni ish qobilyatini bir me`yorida saqlash, katta yuklanishlardan keyin, o`tkir va surunkali charchash, o`ta charchash, betoblik holatilarda, zamonaviy sportda har xil farmakologik moddalar qo`llanilmoqda. O`simlik farmkologik moddalarga ko`proq ahamiyat beriladi. Har bir vaziyatda trener va vrach birgalikda farmokologik moddalarni qabul qilish masalasini echishlari lozim.
Vitaminlar. Sportchilarning ish qobilyatini qayta tiklashda vitaminlar alohida o`rin egallaydi. Ma`lumki, vitaminlarning etishmovchiligi ish qobilyatining pasayishiga, charchash va har xil kasallik holatilariga keltirishi mumkin.
Bu dorilar ferment sistemalarini aktivlashtiradi, immunitetni oshirishga ko`maklashadi, to`qimada kislorodni o`zlashtirishni yaxshilaydi, nerv va gumoral regulitsyani rivojlantiradi, modda almashinuvi chiqindilarini organizmdan chiqib ketishini tezlashtiradi. dorilarni buyurishga faqat vrachning huquqi bor. Ularni trenerlar tomonidan buyurilishi, sportchilarni o`zlari qo`llashi man etiladi. Bolalar va o`smirlar dorilarni qo`llashda alohida extiyot bo`lmoqlari lozim.
Plastik ta`sir xususiyatiga ega bo`lgan dori-darmonlar (nukleotidlar) hujayralarning tiklanishiga va ularning ichida regenerativ jarayonlarini kechishiga yordam beradi, anabolik xususiyatlari va distrofiyaga qarshi ko`rsatish xususiyatigsha ega. Uglevod almashinuviga ta`sir ko`rsatadi, ferment va koferment-larni etishmasligi to`ldirishda ko`maklashadi, yurak va skelet mushaklarida modda almashinuvini yaxshilaydi. Jismoniy zo`riqishlar natijasida rivojlangan miokard distrofiyasini oldini olishida va davolashda bu guruh dorilarning ahamiyati kattadir. Bu guruhga kaliy orotat, riboksin, ATF, oqsil aralashmalari va ozuqa qo`shimchalar kiradi. energetik ta’siriga ega bo`lgan dori darmonlar. Kislorod etishmovchiligiga (gipoksiya organizmni turg’unligini oshiradi). Kerakli energetik modda-larni ehtiyot qiladi, metabolik reaktsiyalarga tezda kirishadi va Krebs tsiklida tez so`riladi va sarflanadi, fermentlarni va kofermentlarni aktivligi oshiradilar, katta yuklanishlarda organizmda hosil bo`ladigan zararli radikallarni miqdorini kamaytiradi. Bu guruh dori darmonlarga karnitin xlorid, pikamilon,yantar kislotasi, panangin, nootropil kiradi.
Antioksidantlar (vitamin E, tokoferollar va boshqalar) uzoq vaqt davolovchi etadigan mashg’ulotlarda lipidlarning ortiqcha ko`p miqdori hosil bo`ladigan zararli moddalarni ta`sirini o`tmaydigan qilib qo`yadi.
Adaptogenlar-bular asosan o`simliklardan olinadigan biostimulyatorlardir. Farmakologik tiklash vositalari.
(jen’shen’, xitoy limonniki, levziya (maral ildizi). Bular qatoriga va kompleksli dorilar ham kiradi Ular organizmni turli xil zkstremal ta`siriga qarshilikni oshiradi, yuklanishlardagi funktsional o`zgarishlarni tiklashga ko`makla-shadi. Tezlik va kuchli yuklanishlarda, zo`riqish bilan hamda o`ta diqqat va murakkab koordinatsiyali harakat talab qiluvchi sport turlarida samarali qo`llaniladi.
Nootroplar – bosh miyaning integrativ mexanizmlariga bevosita aktivlashtiruvchi ta`sir ko`rsatadigan, xotirani yaxshi-laydigan, fikrlashni stimullashtiradigan, bosh miyani stress ta`sirotiga chidamliligini oshiradigan preperat. Nootroplar koordinatsiyani yaxshilabgina qolmay, sportdagi yo`qolayotgan ko`nikma va texnikani tiklanishini tezlashtiradi.
Nootrop preparatlar modda almashinuvi jarayoniga ta`sir ko`rsatgani uchun ularni “metabolik terapiya” preparatlari qatoriga qo`shadilar. Bu preparatlarni kechki payt va psixomotor qo`zg’alishda qabul qilish mumkin emas.
Nootroplarni qo`llash
|
Sport turi
|
Trenirovka bosqichlari | Musobaqalar | Tiklanish | |||
| Tayyorlov | Asosiy | Maxsus
tayyorgalik |
Musobaqa
oldi |
|||
| TSiklik | * | * | * | * | * | |
| Tezlik-kuch | * | * | ||||
| YAkkakurash | * | * | * | |||
| Koordinatsion | * | * | ||||
| Sport o`yinlari | * | * | ||||
Nootroplar
| Preparatlar | Bir kunlik doza | Qabul qilish davomiyligi, hafta | |
| Katta kishilar | O`smirlar | ||
| Aminalon | 0,5 g. 3 mahal | 2-3-4 | |
| Lutsetam | 2 tab. | 1 tab. | 2-4 |
| Nootropil | 0,8 g. 2 mahal | 0,4 g. 3mahal | 3-4 |
| Piramem | 0,8 g. 3 mahal | 0,4 g.2- 3 mahal | 4-6 |
| Pantogam | 0,5 g. 2-3 mahal | 0,25 g. 3 mahal | 4 |
| Piriditol | 0,1-0,3 g. 2 mahal | 0,05-0,1 g. 2 mahal | 3-4 |
| Entsefabol (draje) | – | 0,1 g. 1-3 mahal | 2-4 |
| Entsefabol (5%li eritmasi) | – | 1 choy q. 2 mahal | 2-4
|
Katta jismoniy yuklanishdan keyin jigar funktsiyasini normalashtiruvchi (gepatoprotektorlar) deb ataluvchi dori darmonlar. Bular organizmni shlaklardan (zahar chiqindilar) tez tozalashda, jigardagi modda almashinish funktsiyasini va dezintoksikatsiyani (zaharlarni parchalash) kuchaytirishida yordam beradi. Bular allaxol, leganol, essentsiale, karsil, letsitin, metionin, galstena va boshqa dorilar. Farmakologik tiklash vositalari.
Metionin – aminokislota bo`lib, organizmda bo`y o`sishi va azot almashinuvida muhim o`rinni egallaydi. Xolin sinteziga asos bo`ladi, buning evaziga yog’lardan fosfolipidlarning sintezini normallashtiradi va jigarda neytral yog’ning to`pla-nishini kamaytiradi. Metionin adrenalin, kreotinin sintezida ishtirok etib, gormonlar, fermentlar, V12 va S vitaminlari, foli kislotasi faoliyatini jadallashtiradi. Metillashtirish yo`li bilan organizmda modda almashinuvi oqibatida paydo bo`ladigan ba`zi zaharli moddalarni zararsizlantiradi. Metio-ninni qo`llash uchun tavsiya: jigar kasalliklarini davolashda va ularning profilaktikasida, katta hajmli mushak mashq mashg’ulotlarida. Metioninni qabul qilgandagi nojuya ta`siri: qusish. Virusli gepatitlarda qo`llash ma`n etiladi.
Qon ishlab chiqarishni yaxshilovchi dorilar (temir dorilar, gemostimulin, kobabamid) asosan jismoniy zo`riqishda qizil qon tarkibidagi o`zgarishlar bilan kechganda (o`ta balandlik tog’ sharoitlarda o`tkaziladigan mashg’ulotlarda, o`ta charchash holat-larda) qo`llaniladi.
Bosh miya hujayralarining modda almashinuvini va energetik jarayonlarni yaxshilovchi moddalar aqliy va jismoniy ish qobilyatini oshiruvchi moddalar nootroplar deb nomlanadi. Ular markaziy nerv sistemasi va analizatorlarni mikroja-rohatlanishi ehtimoli bilan bog’liq bo`lgan zo`riqishlarda, o`ta charchashlarda. Nevrozlarda, vegetativ distoniya kasalliklarida qo`llaniladi. Bularga aminalon. piratsetam. tserebrolizin va boshqalar kiradi.
