Chiniqishning gigienik asoslari.
Chiniqishning gigienik asoslari. Chiniqish xaqida umumiy ma`lumotlar. Chiniqish deganda, organizmning iqlim omillari (sovuq, issiq, siyrak havo, quyosh radiatsiyasi) ta’siriga chidamliligigini oshirish tushuniladi. Bunday chidamlilikka tizimga solib, aniq maqsadni ko`zlab o`tkazilgan tadbirlar natijasida erishiladi.
Chiniqishi professional (ishlab chiqarish) maqsadda (masalan, shimol, janub, tog’ sharoitlarida) muayyan iqlimga moslashgan holda ishlash uchun tayyorgarlik ko`rish, umumiy salomatlikni mustahkamlash maqsadida (ish qobiliyatini oshirish va kasalliklarga chidamlilikni mustahkamlash) hamda sport sohasida ish qobiliyatini yaxshilash uchun amalga oshiriladi.
Salomatlikni mustahkamlash uchun sovuqda chiniqish eng samarali tadbirlardan biri hisoblanadi. Quyosh nurida chiniqish tadbiridan ham keng foydalaniladi. Siyrak havo (gipoksiya) bilan chiniqish ancha kamroq tarqalgan tadbirlardandir.
Chiniqishning (sovuqda, gipoksiya bilan) sog’lomlashtiruvchi ta’sir mexanizmi to`qimalarga ta’sir mexanizmiga teng keladi. Ushbu uch omil (sovuq, gipoksiya, jismoniy yuklama) larning ta’siri turli yo`llar bilan ATF hamda kreatinfasfat etishmasligiga va fosforlashtirish potentsialining ko`payishiga olib keladiki, buning natijasida mitoxondrni ishlab chiqarish, ya’ni hujayralardagi energetika manbalarining ko`payishiga sabab bo`ladigan to`qimalarning genetik apparati faollashib ketadi. Hujayralarning energiya quvvati (mitoxondriylar quvvati) o`sib boradi, to`qimalar massasining har qaysi birligiga ATF ishlab chiqarish ko`payadi, uning etishmasligiga chek qo`yiladi, binobarin, sovuqqa, gipoksiyaga va yuklamaga nisbatan moslashuv-moslashish rivojlanadi.
Chiniqishning sog’lomlashtiruvchi ta’siri (uning gigienik effekti) ga oid fiziologik mexanizm murakkab bo`lib, ko`pgina tizimlar va a’zolarni o`z ichiga oladi. Uni chizmali tarzda quyidagicha tasavvur etish mumkin. Chiniqtiruvchi omillarning ta’siri ostida tezda reaktsiyaning ikkinchi-ancha samarali fazasi boshlanadi. Teri qatlamlari va yuqori nafas olish yo`llarining shilliq pardalari karoq soviydi hamda shu tufayli bakteriyalar va viruslarning ta’siriga ancha chidamli bo`lib qoladi. energiya jarayonlarining ortishi uglevodlar adlmashinuvini normal holga keltirishga yordam beradi hamda ateroskleroz, gipertonik kasalliklar, diabet va semirishning oldini olishda ijobiy rol o`ynadi.
Chiniqish vaqtida immunik mexanizmlar funktsiyasi ortadi. Markaziy asab tizimi hamda uning po`stlog’i ostidagi hosilalari (gipotalamus) orqali gipofiza- barcha endokrin bezlar ta’sirini nazorat qilib boradigan endokrin bezi funktsiyasini stimullashtiriladi. Immunitetni stimulyatsi qilishda gipofizaning ayirsimon (bo`qoq) beziga hamda buyrak usti bezlariga ko`rsatadigan ta’siri asosiy ahamiyatga ega bo`ladi. Bundan birinchisi asosiy immunik mexanizmlar limfotsitlar va antitelalar funktsiyasini ta’min etadi. Bu esa organizmni bakteriyalar va viruslar ta’siri ostida boshlanadigan o`tkir va surunkali infektsiyalardan yaxshi himoya qilibgina qolmay, shu bilan birga, begona, zararli hujayralar paydo bo`lishini yaxshiroq kuzatib, ularni yo`q qilib boradi va onkologik kasalliklar avj olishiga to`sqinlik qiladi. Chiniqishning gigienik asoslari.
