Charchash.Maktab jihozlariga qo`yiladigan gigienik talablar.
Charchash. Maktab jihozlariga qo`yiladigan gigienik talablar. Charchashning rivojlanish tezligi bajarilayotgan ishning quvvati va muddatiga, ishga jalb etilgan muskullar massasiga, shuningdek, sportchining joniga, yoshiga bog’liq bo`ladi. Yosh sportchilarda funktsional va energiya rezervlari kattalardagiga nisbatan tezroq kamayadi. Bolalarning ish qobiliyati, harakat tezligi charchash davrida kattalarga nisbatan ko`proq darajada pasayadi. Charchash natijasida bolalar organizmning ichki muhiti ozgina o`zgarishi, kislorod qarzi to`planishi bilan ishni to`xtatadi, ya`ni kattalarga qaraganda charchash bolacharda tezroq rivojlanadi. Bu bolalar markaziy asab sistemasining qator xususiyatlari bilan bog’liq bo`ladi. Bolalarda ichki tarmozlanish jarayonlari tezroq bo`ziladi.
7-10 yoshli bolalarning yuksak quvvatli ish bajarishida eng yuqori tezlikka erishishdan keyin charchash natijasida tezlikning pasayishi kuchli bo`ladi. Bu holat asab jarayonlarining harakatchanligi va ko`chining nisbatan pastligi hamda himoya tarmozlanishining tez rivojlanishi bilan bog’liq, deb qaraladi (A.A.Markosyan). Shu bilan birga, aytib o`tish kerakki, yosh sportchilarda yongiladigan charchashni engilmaydigan charchashga o`tish kattalardagiga nisbatan tezroq yuzaga keladi.
Yosh sportchilar charchashda kattalardagiga nisbatan ko`p energiya sarf etadi, muskul kuchi va ularning kisqarish amplitudasi tezroq kamayadi, charchash egri chizig’ining xarakteri o`zgaradi. Kattalarga nisbatan bolalarda charchash tezrok va to`satdan yuzaga keladi.
Yosh sportchilarning sport faoliyatida charchash ko`pincha harakat koordinatsiyasi va harakat hamda vegetativ funktsiyalar o`zaro ta`sirining buzilishida ifodalanadi.
Maktab jihozlariga qo`yiladigan gigienik talablar:
Maktab mebeli o`quvchi bo`yiga muvofiq bo`lishi kerak. Bu tana vaziyatini to`g’ri tutib turishga imkon beradi va ish uchun qulay sharoit yaratadi. O`quvchining gavdasi tik vaziyatda, ikkala elkasi bir satxda bo`lishi kerak. Oyoqlarining tagi butun yuzasi bilan polga yoki oyoq ko`yiladigan taxtaga, chanog’i va sonlari kursiga, orqasi esa parta suyanchig’iga tegib turishi kerak. Bu uchala tayanch nuqtasi tufayli muskullarning statik tarangli kam darajaga tushadi va tananing barqaror bo`lishiga erishiladi. O`qish va yozish vaqtida ikkala bilakni parta qopqog’i ustiga erkin qo`yish, tirsaklar esa deyarli uning chetida bo`lishi kerak. Bunda gavda va bosh, ikkala ko`zning vaziyati pero uchi yoki kitobgacha bir xil, ko`rish uchun eng qulay masofada bo`ladi. Gavda bilan stolning yaqin qirrasi orasida 3-4 sm ochiq joy qolishi lozim. Oyoklar tizza bo`g’imida to`g’ri burchak yoki o`ta past stol oldida bukilgan bo`lishi kerak. O`ta baland yoki o`ta past stol oldida o`tirish umurtqa pog’onasining qiyshayib qolishiga sabab bo`ladi.
Shunday qilib, o`quvchi partada to`g’ri o`tirganda qorin va ko`krak bo`shlig’idagi organlari qisilmaydi, u bematol nafas oladi, suyak-muskul apparatiga yuk kam tushadi, ko`ziga zo`r kelmaydi. Bolalarda sinf taxtasiga qaraganda boshni fak bir tomonga engashtirish odati borligi tufayli har bir o`quv choragida o`quvchilarni partalarning bir qatoridan ikkinchisiga ko`chirish tavsiya qilinadi.
O`quvchilarni jismoniy mehnatini tashkil etishga doir muayyan gigiena talablari mavjud. Bular texnik jihozlar, xonani shamollatish va mikroiqtamiga taalluqlidir. Dastgohlar va verstaklar o`quvchilarning bo`yiga mos kelishi, ish vaqtida nafas olish va qon aylanishini qiyinlashtirmaydigan, ko`zni zo`riqtirmaydigan va umurtqa pog’onasini qiyshaytirmaydigan to`g’ri tana vaziyatini tana bilish kerak. Asboblar ham o`quvchilarning ko`liga va kuchiga mos qilib tanlanishi lozim. Agar ular katta yoshdagi odamlar tutadigan asboblardan foydalansa, bu avvalo, qo`l muskullaring tez toliqtirib qo`yadi va suyak to`qimasini mustaxkamlashning o`rniga uning jadal suyaklanishiga olib keladi. Bolalarning og’ir narsalarni ko`tarishiga yo’l qo`ymaslik darkor. Ikkita o`quvchining zambilda ko`taradigan yuki 7-8 yashar bolalar uchun 4 kg dan, 9-10 yoshdagi bolalar uchun 6 kg, 10-32 yashar bolalar uch un 10 kg, 13-15 yashar va 14-16-17 yashar bolalar uchun 24 kg oshmasligi kerak.
