Chang’i sporti bilan shug’ullanish gigienasi.
Chang’i sporti bilan shug’ullanish gigienasi.Chang’i sporti mashg’ulotlari organizmga har tomonlama ta’sir ko`rsatadi. Aerobik tizim (yurak, tomir, tashqi nafas olish, teri orqali nafas olish tizimlariga qonga) kattagina talablar quyiladi, chunki musobaqa yuklamalari kuchli va mo`tadil iqlim sharoitiga ega bo`lgan joylarda o`tkaziladi. Shu bilan birga, hozirgi zamon chang’i poygalari kishidan goyat yuksak darajadagi tezlik-kuch sifatlariga ega bo`lishni talab qiladi. Trassalar murakkab relefli, tik qiyamalik va burilishlarga ega bo`lgan joylardan o`tadi. Plastik chang’ilardan foydalanish esa chang’ichilarning haraktidagi tezlik-kuch xarakteristikasini ancha oshirib yuboradi, shuningdek, harakatlarni ham yaxshiroq koordinatsiya qilish zarur bo`ladi.
Yuksak sport natijalariga erishish uchun aerobik, aralash aerobik-anaerobik va anaerobik-glikolitik ish rejimlarida amalga oshiriladi- gan yuksak darajadagi ish qobiliyatiga ega bo`lish darkor. Jahon sinfidagi chang’ichilarda eng yuqori aerobik ko`rsatkich-80 ml./kg/ daqiqaga yaqin, shuningdek, anaerobik almashuv chegarasi ham yuksak darajada bo`lishi, ya’ni maksimal kislorod iste’moli 90 % ga yaqin bo`lishi kerak. Chang’ichilarda oyoq, qo`l, gavdaning barcha mushak guruhlari ishga solingan bo`ladi.
Odatda, mahsus tayyorgarliklar ochiq havoda o`tkaziladi. Bu sport organizmiga chiniqtiruvchi ta’sir ko`rsatadi. Biroq, sovuq zo`rayib, orga-nizmning himoya imkoniyatlaridan ortiq darajada bo`lishi hamda shamol-lash kasalliklarini keltirib chiqarishi mumkin.
Chang’ichilarning kiyimi ichdan kiyiladigan Engil kiyimdan, sport kostyum shapkachasidan iborat bo`ladi. Havoning harorati past (-15 * dan ham past) bo`lgan vaqtlarda sport kostyumi tagidan jun kuylak, harorat sal yuqori bo`lgan kunlarda ip-gazlamadan tikilgan ich kuylak kiyiladi. Cho`milganda kiyiladigan tursi-plavkalar jinsiy organlarni sovuq urishdan, jarohat va shikastlanishlardan himoya qiladi. Kostyumlaning plastikligi havo qarshiligini pasaytiradi, ular ancha Engil bo`lganligi uchun qo`l-oyoq harakatlarini qiyinlashtirmaydi va bu bilan tezlikni oshirishga yordam beradi. Lekin elastik kostumning gigienik xususiyati jun kostumning xususiyatidan ko`ra yomonroqdir ular issiqlik almashinuvini, teri orqali nafas olishni ko`proq darajada qiyinlashtiradi, kamroq darajada gigroskopik xususiyatga ega bo`ladi (teri yomon shimadi). SHuning uchun yaxshisi mashg’ulotlarda jun matodan yoki jun qushib to`qilgan gazlamadan tikilgan kostumlardan foydalanilgan ma’qul. «Bolonya» tipidagi materialdan tayyorlangan shamol va namlikdan himoya qiluvchi kostumlar issiqlik ajralib chiqishini ancha qiyinlashtiradi va shuning uchun ham faqat yomg’ir yog’ib turgan yoki qattiq shamol bo`lib turgan ob-havo sharoitlarida mo`’tadil intensivlik bilan mashq bajari-layotgandagina kiyishga yaroqlidir. Chang’i sporti bilan shug’ullanish gigienasi.
Poyabzal-Engil chang’i tuflisi bo`lib, uning tagcharmi elastik materialdan tayyorlanadi, chang’ini mahkam o`rnatish uchun sandalniki singari keng randli bo`ladi; poyabzalning tilchasi tufligi shnur bilan bog’lab chiqish yo`li bilan birlashtiriladi.. Poyabzal ichiga qor tushmasligi uchun shunday qilinadi. Tuflining rzmeri oyoqqa ikki juft paypoq kiyish imkonini beradigan bo`lishi kerak. Chang’i sportining organizmga ko`rsa-tadigan intensiv ta’sirini hisobga olib, uni sportning boshqa turlari bilan shug’ullanuvchi kishilarning umumiy jsimoniy tayyorgarligi dasturi kiritish maqsadga muvofiqdir. Chang’ichilarning mashg’ulotlarida o`z hajmi va intensivligila ko`ra xiylagina og’ir bo`lgan yuklamalar ko`pincha sportchilarni qattiq charchatib qo`yadi. Bunda ularda mushaklar tonusi (zichligi)ning ortiq bo`lib ketishi singari hodisalar kuzatiladi (buni mushaklarning «bir-biriga tiqilib ketishi» deb ataladi). Bunday hollarda kuch-quvvatni tiklash maqsadida klassik massaj qilish usuli-ning qo`llanilishi yaxshi natija bermaydi, chunki uning asosiy usullari va ishqalash badanda og’riq hissini paydo qiladi. Vannaga tushish, apparatlar massaji, podgorog darajasidagi elektrostimulyatsiya usullari-ning qo`llanilishi yaxshi effekt beradi. Mana shu vositalarni qo`llanilganidan keyin muolajaning odatdagi muddatini teng yarmiga qisqar-tirib turib. Qo`l massajidan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Chang’ichilar kuch-quvvatini tiklash mashg’uloti sifatida suzish, voleybol, tennis, basketbol samarali natija beradi. Fin hammomi yoki rus hammomi kuchli ta’sir qiluvchi vosita hisoblanadi va undan chang’ichilar kuch-quvvatni tiklash maqsadida haftasiga 1-2 martadan ortiq foydalanmasliklari kerak. Chang’ichilar jda ko`p energiya sarflaydilar va shuning uchun ham ularning ovqati tarkibida o`sha energiyani tiklash uchun 70-75 kkal/kg. ga ega bo`lgan quvvat bo`lishi kerak. Ovqatlanish rejimi 4 marotaba ovqatlanish tartibida hamda mashg’ulot vaqtida qo`shimcha yana bir marta ovqatlanish (sharbatlar, bulonlar, choy, mahsus ichimliklar, xo`l mevalardan) dan iborat bo`lishi kerak.
Ertalabki nonushtaga hazm bo`lishi uzoqqa cho`ziladigan-yog’liq go`sht, hajmi jihatidan ko`p bo`lgan ovqatlar, mahsulotlar iste’mol qilish tavsiya etilmaydi, chunki asosiy mashg’ulot boshlangan vaqtda ovqat hazm qilish ham avjiga chiqqan payt bo`ladi. Intensiv yuklamalar sharoitida bunday hol mushak faoliyatiga ham, ovqat hazm qilishga ham salbiy ta’sir ko`rsatadi. Chang’ichi-poygachilarda yuqori nafas olish yo`llarining surunkali kasalliklari-surunkali tonzillitlar, faringitlar, rinitlar, nisbatan tez-tez kuzatiladi, bunday hol sovuq havodan uzoq vaqt intensiv nafas olish bilan bog’liqdir. Buning oldini olish uchun sportchi o`zini chiniqtirishi kerak-ya’ni uyqu yotish oldidan oyoq lardan sovuq suvda yuvish, sovuq suv ichib yurish, kontrast dushga tushish, tarkibida vitaminlar va organizmning immunik himoya funktsiyasini ta’min etuvchi minerallar, mikroelementlar etarli bo`lgan ovqatlar iste’mol qilish; mashg’ulotdan keyin organizmni (vannaga tushish, iliq dush qabul qilish yo`li bilan) qizdirish kerak. Mashg’ulot paytida har bir necha daqiqadan keyin og’izga muzdek suv olib, «g’ar-g’ara qilib» tashlash harakatlarini bajarish maqsadga muvofiqdir; kiyimbosh va poyabzal ob-havo sharoitiga muvofiq keladigan bo`lishi kerak. Kasallik va shamolash alomatlari paydo bo`lgan dastlabki paytlardan boshlab, fizioterapevtik tadbirlar o`tkazish-ya’ni ingalyatsiya qilish, profilaktika va davolash maqsadlarida burun-tamoq yo`llarini tubus-kvarts bilan nurlantirish lozim.Chang’i sporti bilan shug’ullanish gigienasi.
Gipoksik mashg’ulot,ya’ni faqat burun orqali nafas olish mashqidan ham foydalanish mumkin. Bu gipoksiyaga nisbatan barqarorlikni oshiradi, havoning og’iz bo`shlig’iga, tanglay, tomoq va boshqa nafas yo`llariga havo bilan kiradigan sovuq ta’sirini kamaytiradi.
Chang’ichilarda mushaklarning, paylarning, bel oyoq qo`llardagi bo`g’im apparatining loqal tarzda zo`riqishi singari hollar nisbatan tez-tez uchrab turadi. Buning oldini olish uchun kuch-quvvatni oshiradigan tegish-li tayyorgarlik mashqlarini bajarish kerak. Mushaklarning korsetlik, ya’ni tayanch xususiyatini ta’min etish uchun bajariladigan mashqlar, cho`zilish-tortilish, mashqlarni qo`shib, etarli darajada razminka qilish, tayanch harakat apparatidagi boshlanayotgan kasalliklarni o`z vaqtida davolash ana shunday profilaktika tadbirlaridan hisoblanadi.
Yiqilish, daraxtlarga urilib ketish, tepalikdagi tushayotganda toshlarga urilib, qoqilish turli jarohatlarga sabab bo`ladi, intensiv mushak zo`riqishi natijasida pay va paychalar, mushak tolalari, oyoq qo`llardagi paylar lat eydi, et uzilishi hollari yuz beradi. Buning profilaktikasi tog’-chang’i sportiga tayyorgarlik texnikasini takomillashtirishdan, mushaklarni tezlik-kuch yuklamasini bajarish oldidan etarli darajada (+38 * ga qadar) qizdirishdan iborat bo`ladi. Tog’lardan, tepaliklardan chang’ida tushib kelayotgan vaqtda yiqilib, bosh suyagi va miyani jarohatlash hollarining oldini olish uchun shlyom kiyib yurish tavsiya etiladi.
Mashg’ulot va musobaqa yo`llarini ratsional tarzda tayyorlash va ularning ahvolini nazorat qilib turish zarur.
