Aksileratsiya va sport mutaxassisligini aniqlash.

Aksileratsiya va sport mutaxassisligini aniqlash.

Aksileratsiya va sport mutaxassisligini aniqlash. Bolalarda pasport va biologik yosh davrlarda farq mavjud bo`lib,  bu 11-15 yoshli qizlarda va 13-16 yoshli o`g’il bolalarda yaqqol ko`zga tashlanadi.  Ayrim o`quvchilarda o`sish va rivojlanishda orqada qolish hollari uchraydi.  Jismoniy tarbiya mashg’ulotlariga xos bo`lgan hamma rejalashtirilgan ishlar pasport yoshi asosidadir.  Ammo bu mashg’ulotlar bordiyu biologik yosh asosida tuzilgan bo`lsa,  o`zining ijobiy natijasini beradi.  Bolalardagi har bir yosh davrlarda organizmning organlari sistemasida o`ta maxsus o`zgarishlar sodir bo`ladi.  Organizm qanchalik yosh bo`lsa,  u shunchalik jismoniy,  og’irliklarga nisbatni kam moslashgan bo`ladi.  Ayniqsa bolalar va o`smirlarda yurak qon tomir sistemasi va nafas olish organlari (bolalarda) o`smir  balki o`spirin va qizlarda ham kattalardan past bo`ladi.  Ularda jumladan yurak og’irligi va xajmli jihatdan kattalarga nisbatan kamdir.  Shuning uchun ham yosh sportchilarda yurak urishi va minutlik xajmi kattalarga nisbatan ancha kichikdir.  Yosh sportchilarda ularning yurak va nafas olish organlari funktsional holatini imkoniyatlari kattalarga nisbatan kamdir.  Jismoniy mashg’ulotlarga yosh sportchilar yurak urishi intensivligini oshirish orqali moslashadilar.  Yosh sportchilarda organizmini funktsional holatini jismoniy imkoniyatlari kattalarga nisbatan kamdir.  Jismoniy mashg’ulotlarga yosh sprotchilar yurak urishi intensivligini oshirish orqali moslashadilar.  Yosh sportchilarda organizmini funktsional holatini jismoniy ish bajargandan so`ng tiklanish kattaligi darajasidadir.  Nafas va kon sistemasining funktsional holatidan aerob ishlab chikarish darajasi yosh maksimal kislorod extimoli vujudga keladi.  Maksimal kislorod extiyojining 1 kg tonna  og’irligiga nisbatan ko`rsatkichlarini solishtirish shuni ko`rsatmoqdaki, katta sportchilardan yosh sportchilardan ozgina farq qiladi.  Lekin 1 kg og’irlikka,  kislorod iste`molini 1 kg metr bajarilgan ishga nisbatan solishtirilsa o`smirlarda o`spirin va qizlarga nisbatan kam miqdorda sarfsiz xolda  barilganligini kuzatish mumkin.  Yosh sportchilarda nafas olish organlarini jismoniy  og’irliklariga nisbatan moslanish kam katta sportchilarda mukammal bo`lganligidan dalolat bermoqda.

Bolalar va o`smirlar organlari funktsional sistemasi anaerob holatda ishlashga moslashmagan,  kattalarda esa bu sistema yaxshi taraqqiy etgan,  ya`ni organizm kislorodsiz sharoitda ishlashga moslashgan.  Shuning uchun ham kislorod etishmaydigan sharoitda bolalar o`zini yomon xis qilishi kuzatilishi mumkin. Yuqorida  ko`rsatib o`tilgan o`ziga xoslik xususiyatlarini xisobga olgan holda jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanetgan bolalar va  o`smirlarda vrach nazorati olib borishda xisobga olinishi talab qilinadi.  Ularda sistemali ravishda tekshirishlarni olib borish hamda organizmda mavjud bo`lgan kasallik o`choqlarini topish,  bu esa organizmda boshqa organlarni zararlanishini oldini olinadi.  Bolalarda  oz bo`lsada yurak qon-tomir kasalliklari uchrab turadi.  Bu esa ko`p xollarda yurakning organik zararlanishi natijasida  kelib chiqadi.  Bolalar va o`smirlarda yurak urishi va nafas olish soni sekin – astalik  bilan kamayib boradi va kattalarga yakinlashadi.  Ularda yurak urishi yoshga nisbatan quyidagicha o`zgarib boradi: 1 yoshda 120-130 marta/daqiqa.,  6 yoshda 90 -100,  7 yoshda -90 ta,  12 yoshda 80 ta, 14-15 yoshda 75-80 ta, 15-20 yoshda 50-60 taga tengdir.  Arterial qon bosimi yosh o`tgan sari ko`tarilib boradi.  Jumladan 4-6 yoshda 75/80-85/60 mm.  simob.  ust., 11-12 yoshda -9055-95/60 mm. sim. ustuniga teng.,   13-14 yoshda  95/60-10/60 mm.  sim.  ust.,   15-16 yoshda 105/60-110/70 mm simob ustunida bo`ladi.  Jinsiy rivojlanish davrida, ba`zan yosh gipertoniyasi uchrashi mumkin.  Bu esa tomir tonusining o`zgarishiga va ichki sekretsiya bezlarining kayta tiklanishiga bog’liq (jinsiy, qalqonsimon  buyrak usti bezlari).  Jismoniy tarbiya darslarini to`g’ri tashqil etish,  qon bosimi kamayishiga olib keladi.  Buning uchun jismoniy tarbiya mashqlari og’irliklarini kamaytirishga to`g’ri keladi.  Nafas olish organlarining funktsional holatida ham ularni yosh xususiyatlarini xisobga olinadi.  Nafas olishni minutlik soni quyidagi tartibda ishga qarab o`zgarib boradi: 1-3 yoshda -35-40 marta,  3-6 yoshda 18-20 marta,  6-10 yoshda 16-20 marta bo`ladi. Aksileratsiya va sport mutaxassisligini aniqlash.

Ularning sog’liq holatlarini tekshirishda xar xil funktsional probalar sinalmalarini  ishlatishadi.  Bularni ham ishlatilganda  bolalarni  yosh jinsiy xususiyatlarini xisobga  olinadi.  Jumladan,   7-10 yoshli bolalarga 30 sekund  davomida 20 marta o`tirib turish va 60 marta sakrash, yoshi katta bolalarga esa 15 sekund  davomida maksimal (sakrash) yugurish va 1-2 min, 1 minutda  180 qadamdan iborat yurishlarni ishlatish mumkin.  Xuddi shuningdek  Letunov sinalmasi, Garvard step – testi, RWC-170 testlarini ham  qo`llash mumkin.  Lekin ularni  qo`llashda bolalarni jinsi va yoshi xisobga olinadi.  Maktabgacha ta`lim muassasalarida, lagerlarda va o`quv yurtlarida vrach nazorati doimiy ravishda olib boriladi.  Buni amalga oshirishda tibbiyot xodimlari tomonidan yil davomida 2 marta yoki xar 6 oyda bir marta to`liq tibbiy ko`rikdan,  har bir kishini to`liq tekshiruvdan o`tkaziladi. Bu tekshiruvlarda sub`ektiv (surash) va ob`ektiv (bevosita tekshirish usullari) keng qo`laniladi. Bolalarning o`sishi va rivojlanishini ifodalovchi asosiy ko`rsatkichlardan uning-jismoniy  rivojlanganligidir.  Bolalarni va o`smirlarni jismoniy rivojlanishi to`g’risidagi ma`lumotlar ularning sog’ligini ko`rsatuvchi muxim belgilardan bo`lib, uning  ko`rsatkichlari jismoniy tarbiya bilan shug’ullanish va  boshqa omillarga bog’liqdir (iktisodiy tashqi muhit, irsiyat, ovqatlanish va boshqalar).  Jismoniy rivojlanishni baholash uchun antropometrik ko`rsatkichlar aniqlanadi,  bunga; Aksileratsiya va sport mutaxassisligini aniqlash.

  • o`lchov ko`rsatkichlariga qarab (somotometrik) baholash (vazni, bo`y uzunligi, ko`krak qafasining kengligi va xokazo);
  • fiziologik ko`rsatkichlarga qarab (fiziometrik) baholash (o`pkaning tiriklik sig’imi, qo`l va   bel  mushaklarining kuchi, yurak,  qon-tomir ko`rsatkichlari va xokazo);
  • tashqi ko`rinishga qarab (somotoskopik) baholash (organizmni tashqi ko`rinishini belgilovchi umurtqa pog’onasining rivojlanishi yog’ qatlamlarining miqdori, tovonning ko`rinishi,  jinsiy rivojlanish belgilari va boshqalar kiradi.

Tekshirishda xar bir organlar sistemalariga xos bo`lgan tekshiruv uslublari bilan nazorat amalga oshiriladi. Aksileratsiya va sport mutaxassisligini aniqlash.

Mavzular.

manba

Read more articles

Fikr bildirish